تجارت ایران در سال 1403 همچنان تحت تاثیر تحریم‌های خارجی و داخلی، با محدودیت‌های زیادی رو به رو بود. نکته قابل توجه در تجارت ایران، کسری تجارت غیرنفتی است که البته در اولین ماه زمستان 1403 معادل ۸‌میلیارد و ۲۰۰‌میلیون دلار محاسبه شده‌است. این در حالی است که در سال‌۱۴۰۲ میزان کسری تجاری ایران به رقم ۱۶‌میلیارد و  ۸۷۵‌میلیون دلار رسیده بود. نکته نگران کننده دیگر در تجارت خارجی ایران، محدودیت شرکای تجاری است. در حال حاضر بیش از 90 درصد از مجموع صادرات ایران به 10 کشور است.

براساس آمار گمرک تجارت غیرنفتی ۱۰ ماهه، صادرات کالا‌های غیرنفتی از کشور در ۱۰ ماه گذشته از ابتدای امسال به حدود ۴۸ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۱۸ درصد افزایش یافته است. در ۱۰ ماه 1403، مجموع تجارت خارجی کشور ۱۵۸ میلیون و ۱۸۰ هزار تن و به ارزش ۱۰۳ میلیارد و ۸۴۶ میلیون دلار بوده است. از مجموع تجارت خارجی کشور، طی ۱۰ ماهه امسال بالغ بر ۱۲۷ میلیون و ۳۹۶ هزار تن به ارزش ۴۷ میلیارد و ۷۵۵ میلیون دلار به صادرات اختصاص داشت که از نظر وزن ۱۲ درصد و از حیث ارزش ۱۸ درصد افزایش یافت. در این سال چین با ۱۲.۳ میلیارد دلار، عراق با ۱۰ میلیارد، امارات متحده عربی ۵.۹ میلیارد دلار و ترکیه با ۵.۵ میلیارد دلار عمده‌ترین مقاصد صادرات غیرنفتی ایران بود. در این مدت همچنین ۳۰ میلیون و ۷۸۳ هزار تن کالا به ارزش ۵۶ میلیارد دلار وارد کشور شد که به لحاظ وزن ۳ درصد کاهش و از حیث ارزش ۳ درصد افزایش نشان می‌دهد. عمده کالا‌های صادراتی گاز طبیعی، پروپان مایع‌شده، متانول، بوتان مایع شده و قیر بوده است. در این مدت همچنین ۶.۳ میلیارد دلار شمش طلا، ذرت دامی ۲.۳ میلیارد دلار، گوشی تلفن همراه هوشمند ۱.۸ میلیارد دلار و کنجاله سویا ۱.۶ میلیارد دلار وارد کشور شده و در ردیف اقلام عمده واردات در این مدت قرار گرفته‌اند. اقلام عمده واردات در این مدت از مبدا کشور‌های امارات متحده عربی با ۱۷ میلیارد دلار، چین ۱۴.۴ میلیارد دلار، ترکیه ۹.۹ میلیارد دلار و آلمان ۱.۹ میلیارد دلار بوده است. در ۱۰ ماهه سال جاری ۴۱ هزار و ۲۹۷ دستگاه خودرو به ارزش ۸۷۷ میلیون دلار وارد کشور شد که به لحاظ تعداد ۷۰۹ درصد و از حیث ارزش ۷۴۴ درصد افزایش داشته است. 

تجارت زیر سایه تحریم

تجارت ایران در سال 1404 بدون شک متاثر از ریاست جمهوری ترامپ و سیاست‌های اقتصادی است که در پیش می‌گیرد. مطمئنا در صورت فشار حداکثری، تشدید تحریم‌ها و.... مبادی وارداتی و صادراتی کشور با محدودیت بیشتری رو به رو می‌شود و عدم تنوع شرکای تجاری به شکل چشم‌گیری باعث افزایش آسیب‌پذیری اقتصاد ایران در برابر شوک‌های خارجی شده است. هر گونه تنش در روابط با این شرکای تجاری محدود می‌تواند تهدیدکننده تجارت کشور باشد. همچنین از آنجایی که بخش زیادی از واردات کشور به کالاهای واسطه‌ای تولید مربوط است، تولید، اشتغال و رشد اقتصادی نیز می‌تواند متاثر از این تنش‌ها محدود شود.  شروع طوفانی ترامپ و جنگ تعرفه‌هایی که آغاز کرده است نیز به احتمال زیاد بر تجارت ایران نیز تاثیرگذار است. برخی کارشناسان بر این باورند که این جنگ تعرفه‌ای در شرایطی که باعث شود کشورهای دیگر با محدودیت‌های تجاری رو به رو شوند می‌‌تواند تاثیرات مثبتی بر تجارت ایران داشته باشد و بازار بزرگ‌تری برای محصولات ایرانی ایجاد کند. هر چند انتظار وضع سیاست‌های غیرمنتظره دیگری نیز از سوی رئیس ‌جمهور آمریکا می‌رود.

 دو سناریو برای تجارت 1404/ حسین سلاح‌ورزی، رییس سازمان ملی کارآفرینی ایران

آنچه مسلم است در سال ۱۴۰۴، وضعیت تجارت ایران به شدت تحت تأثیر سیاست‌های بین‌المللی و داخلی قرار خواهد داشت. سازمان ملل پیش‌بینی می‌کند که اقتصاد ایران با رشد ۳.۲ درصدی و تورم ۲۸.۴ درصدی مواجه شود، نشانه‌ای از کاهش رشد اقتصادی و تورم نسبت به سال‌های قبل. بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نیز روند نزولی رشد اقتصادی را تا ۲.۷ و ۲.۴ درصد در سال‌های ۱۴۰۴ و ۱۴۰۵ تأیید کرده‌اند، که عمدتاً به دلیل تحریم‌ها، سیاست‌های اقتصادی داخلی و محدودیت‌های مالی است. در سناریو تشدید سیاست فشار حداکثری توسط ترامپ، احتمالاً صادرات نفت ایران به شدت کاهش می‌یابد، مشابه آنچه در دوره قبلی تحریم‌ها رخ داد، و تراز تجاری بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرد. این سیاست می‌تواند منجر به افزایش نرخ تورم و کاهش توانایی ایران در تجارت بین‌المللی شود، با تأثیرات منفی بر روابط تجاری با شرکای سنتی و جدید.

در مقابل، اگر مذاکرات با آمریکا به توافقی منجر شود، می‌توان انتظار داشت که برخی از تحریم‌ها لغو شده و دسترسی ایران به بازارهای جهانی بهبود یابد. این توافق می‌تواند به تقویت صادرات غیرنفتی که در سال‌های اخیر ۱۸ درصد رشد داشته کمک کند، تراز تجاری را متعادل‌تر کند و سرمایه‌گذاری‌های خارجی را افزایش دهد. این سناریو پتانسیل بهبود شرایط اقتصادی و تجاری ایران را دارد، اما بستگی به جزئیات و میزان اجرای توافق دارد.