توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در ایران، در حالی به‌عنوان یکی از راهکارهای اساسی برای رفع ناترازی برق و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی مطرح است که سیاست‌های حمایتی ناکافی، موانع زیرساختی و عدم هماهنگی میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی، مسیر پیشرفت این صنعت را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. 

در بیست و هفتمین جلسه کمیسیون انرژی اتاق تهران که با حضور نمایندگان توانیر و وزارت نیرو برگزار شد، کارشناسان ضمن بررسی ظرفیت‌های این حوزه، نسبت به پیامدهای توسعه بی‌برنامه انرژی‌های تجدیدپذیر هشدار دادند و خواستار تدوین استراتژی‌های ملی برای جذب سرمایه‌گذاری، بهبود زیرساخت‌های شبکه و اجرای سیاست‌های حمایتی هدفمند شدند. هم‌چنین در بخشی از این نشست به موضوع قیمت‌گذاری برق و چالش‌های ناشی از آن هم اشاره شد.

در ابتدای این جلسه، سعید تاجیک، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران، با اشاره به لایحه مشارکت عمومی- خصوصی، که در شهریور ماه سال جاری به تصویب هیات وزیران رسیده و به مجلس ارائه شده است، گفت که موضوع فرار سرمایه از کشور، بسیار حائز اهمیت است و از طرفی ریسک بالای سرمایه‌گذاری در کشور و همچنین عدم تعهدپذیری دولت نسبت به سرمایه‌گذاران، به فرار سرمایه دامن زده است.

او در ادامه به برخی مفاهیم مندرج در لایحه مذکور از جمله به رسمیت شناختن مالکیت بخش خصوصی، توزیع برابر ریسک و منفعت و .... اشاره کرد و از اعضای کمیسیون درخواست کرد که نظرات خود را درباره این لایحه ارائه کنند.

در ادامه، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران با اشاره به اهمیت مدل مشارکت عمومی-خصوصی و لایحه الحاق برخی مواد به قانون تنظیم‌بخشی از مقررات مالی دولت (۳) درخواست کرد این دو موضوع در اولین فرصت در دستور کار رسیدگی کمیسیون قرار گیرد.

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی تهران، فریدون اسعدی از برگزاری جلسه‌ای با نمایندگان شرکت ملی نفت و سایر نهادهای مرتبط‌ در زمینه EMP نیز خبر داد و افزود: نگرانی‌های‌ بخش خصوصی درباره اصلاح این قراردادها همچنان ادامه دارد و رایزنی‌هایی در این زمینه انجام شده است.

او همچنین از عدم همکاری وزارت نیرو و وزارت صنعت در پیگیری مطالبات بخش خصوصی انتقاد کرد و گفت: در موضوع برق، وزارت نیرو هنوز اقدام مشخصی انجام نداده و این مسئله نیازمند پیگیری جدی است.

مهدی مسائلی، دیگر نایب‌رئیس این کمیسیون نیز با انتقاد از عملکرد دولت در حوزه انرژی تأکید کرد: در دولت‌های مختلف، همواره چالش‌هایی در تعامل با بخش‌های غیرپاسخگو وجود داشته است. امروز نیز شاهد هستیم که بخش خصوصی در بسیاری از تصمیمات کنار گذاشته شده و در عمل جایگاهی ندارد.

او با اشاره به مذاکرات دولت با چین در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: این رایزنی‌ها بدون اطلاع بخش خصوصی انجام شده و نشان‌دهنده بی‌توجهی به دیدگاه‌های فعالان اقتصادی است.

مسائلی درباره وضعیت نیروگاهی کشور نیز اظهار کرد: ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی کشور در سال ۱۴۰۳ به ۹۴۵۱ مگاوات رسیده، اما مشکل اساسی تنها در تولید برق نیست، بلکه توسعه شبکه انتقال و توزیع نیز باید مورد توجه قرار گیرد. او هشدار داد: نگاه هیجانی به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نباید منجر به سیاست‌های ناکارآمدی شود که تجربه‌های ناموفق گذشته را تکرار کند.

چالش‌ها و الزامات توسعه انرژی خورشیدی در ایران

در این نشست رضا دشتی، کارشناس کلینیک صنعتی ریسک، گزارشی از معایب و محاسن نصب پنل‌های خورشیدی در ایران ارائه کرد و بر ضرورت تدوین استراتژی‌های دقیق برای سرمایه‌گذاری در این بخش تأکید کرد. او با اشاره به تجربه کشورهای مختلف در استفاده از انرژی خورشیدی، ظرفیت نصب‌شده در کشورهایی مانند چین، استرالیا، ایالات متحده و آلمان را مورد بررسی قرار داد و بیان کرد که سهم انرژی خورشیدی در برخی کشورها ازجمله استرالیا به ۳۳ درصد رسیده است، درحالی‌که این رقم در ایران به دلیل نبود سیاست‌های مشخص و مشکلات زیرساختی قابل توجه نیست.

او‌ افزود که در برخی کشورها، انرژی خورشیدی عمدتاً برای تأمین برق در ساعات اوج مصرف به کار گرفته می‌شود، اما در ایران استراتژی مشخصی در این زمینه دیده نمی‌شود. به گفته این کارشناس، کشورهایی مانند آلمان و ایالات متحده، علاوه بر توسعه نیروگاه‌های خورشیدی، زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری بهینه را نیز ایجاد کرده‌اند. این در حالی است که در ایران، برخی پروژه‌های خورشیدی به دلیل نبود حمایت‌های مالی و مشکلات در تأمین تجهیزات با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند.

موانع اصلی توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در ایران

دشتی مهم‌ترین موانع توسعه انرژی خورشیدی در کشور را تشریح کرد و گفت: یکی از موانع اصلی، خرابی زودهنگام اینورترها و کاهش بازدهی پنل‌های خورشیدی به دلیل گرد و غبار و آلودگی است. در برخی مناطق، شرایط اقلیمی مانند طوفان‌های شن و رطوبت بالا، موجب فرسایش تجهیزات شده و هزینه‌های تعمیر و نگهداری را افزایش داده است.

او افزود: مخاطرات طبیعی نظیر زلزله، سیل و طوفان‌های شدید نیز از دیگر چالش‌هایی است که می‌تواند نیروگاه‌های خورشیدی را تحت تأثیر قرار دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که به‌طور میانگین، ۲۴ حادثه مرتبط با نیروگاه‌های خورشیدی در سطح جهانی در سال ثبت می‌شود.

این کارشناس حوزه صنعت اعلام کرد: یکی از مشکلات اساسی، عدم حمایت‌های مالی مناسب از سوی دولت و دشواری در جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. در حالی که در بسیاری از کشورها، مشوق‌های مالی و تعرفه‌های خرید تضمینی برق موجب توسعه این بخش شده، در ایران سیاست‌های حمایتی به‌درستی اجرا نمی‌شود.

او ادامه داد: در برخی کشورها، زیرساخت‌های انتقال برق برای پذیرش انرژی خورشیدی تقویت شده است، اما در ایران، شبکه توزیع آماده جذب حجم بالای برق تولیدی از انرژی خورشیدی نیست. این مساله می‌تواند به ناپایداری شبکه و هدررفت سرمایه‌گذاری‌ها منجر شود.

رضا دشتی عنوان کرد: یکی از چالش‌های مهم در بهره‌برداری از نیروگاه‌های خورشیدی، نیاز مداوم به شست‌وشوی پنل‌ها برای حفظ بازدهی آن‌ها است. گرد و غبار، به‌ویژه در مناطق کویری ایران، بازدهی پنل‌های خورشیدی را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد. اما با توجه به بحران کم‌آبی در کشور، تأمین آب برای نظافت این تجهیزات یک چالش جدی است. در برخی کشورها، روش‌های جایگزین مانند تمیزکاری خشک یا استفاده از ربات‌های خودکار پیشنهاد شده، اما اجرای این راهکارها در ایران هنوز به‌طور گسترده انجام نشده است.

وی افزود: فرآیند اخذ مجوز برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی طولانی و پیچیده است. بسیاری از سرمایه‌گذاران به دلیل نبود شفافیت در قوانین و عدم هماهنگی میان نهادهای مسئول، از ورود به این حوزه منصرف می‌شوند.

راهکارهای قابل تامل

دشتی راهکارهایی برای توسعه پایدار نیروگاه‌های خورشیدی ارائه و تأکید کرد که بدون سیاست‌گذاری صحیح، این حوزه به رشد مطلوب نخواهد رسید. تدوین استراتژی ملی برای توسعه انرژی خورشیدی ، ایجاد مشوق‌های مالی و تعرفه‌های خرید تضمینی برق خورشیدی و‌ تقویت زیرساخت‌های انتقال و ذخیره‌سازی انرژی از جمله این راهکارها بود. به گفته او سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای کاهش هزینه‌های فنی و نگهداری، اصلاح قوانین و تسهیل فرآیندهای اداری برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی از دیگر راهکارهاست.

او یکی دیگر از راهکارهای موجود را‌ توسعه فناوری‌های جدید برای کاهش مصرف آب در نظافت پنل‌های خورشیدی، مانند ربات‌های تمیزکننده و روش‌های الکترواستاتیکی اعلام کرد. دشتی در پایان گفت: انرژی خورشیدی می‌تواند نقش مهمی در تأمین برق پایدار و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی داشته باشد، اما تحقق این هدف نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، حمایت‌های مالی و رفع چالش‌های موجود است.

در این جلسه به موضوع ناترازی انرژی در شبکه برق نیز اشاره و مطرح شد که توسعه بی‌رویه نیروگاه‌های خورشیدی بدون در نظر گرفتن ملاحظات فنی، ممکن است تعادل شبکه برق را به خطر بیندازد. همچنین، سیاست‌های حمایتی ناکافی دولت در این حوزه نیز مورد انتقاد قرار گرفت و چنین مطرح شد که در حال حاضر، بسیاری از کشورها برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات ویژه در نظر می‌گیرند. اما در ایران، سرمایه‌گذاران این حوزه با چالش‌هایی مانند قیمت‌گذاری نامناسب برق، تأخیر در پرداخت مطالبات و نبود زیرساخت‌های مناسب مواجه هستند.

فناوری‌های نوین در صنعت انرژی خورشیدی

در ادامه این نشست مسئله تأمین آب موردنیاز برای شستشوی پنل‌های خورشیدی، به‌ویژه در مناطق بیابانی و کم‌آب کشور مطرح و عنوان شد که در برخی مناطق مانند استان‌های یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان، این موضوع می‌تواند هزینه‌های اضافی به سرمایه‌گذاران تحمیل کند.

در بخش دیگری از نشست، محمد امین زنگنه، دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر نیز درباره فناوری‌های نوین در حوزه نیروگاه‌های خورشیدی توضیح داد که پیشرفت‌های تولید پنل‌های خورشیدی، نیاز به شستشوی مداوم را کاهش می‌دهد. به گفته او، استفاده از پنل‌های خورشیدی خودتمیزشونده که با فناوری نانو پوشش داده شده‌اند، می‌تواند مشکل مصرف آب در این نیروگاه‌ها را تا حد زیادی برطرف کند.

دبیر انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: در حال حاضر، روش‌هایی مانند شستشوی خشک، استفاده از ربات‌های خودکار و به‌کارگیری پوشش‌های ضدگرد وغبار می‌تواند هزینه‌های نگهداری نیروگاه‌های خورشیدی را کاهش داده و بهره‌وری آن‌ها را افزایش دهد.

چالش‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی

یکی دیگر از موضوعات کلیدی این نشست، بررسی وضعیت سرمایه‌گذاری در صنعت برق و انرژی‌های تجدیدپذیر بود. برخی اعضا بر این باور بودند که هزینه‌های بالای پروژه‌های نفت و گاز در دوره‌های گذشته، باعث کاهش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر شده است. به گفته یکی از فعالان این حوزه، طی سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری‌های کلان در توسعه میادین گازی و نفتی، اولویت بیشتری نسبت به پروژه‌های خورشیدی داشته که همین موضوع موجب عقب‌ماندگی در این صنعت شده است.

 در عین حال، نگرانی‌هایی هم درباره ناترازی ۲۵ هزار مگاواتی برق کشور مطرح شد. برخی کارشناسان هشدار دادند که در صورت عدم برنامه‌ریزی مناسب، خاموشی‌های گسترده در تابستان سال آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. یکی از اعضای کمیسیون انرژی گفت: ما نیازمند یک استراتژی مشخص برای توسعه ظرفیت تولید برق کشور هستیم. اگر این روند ادامه پیدا کند، بحران برق می‌تواند به یک بحران اجتماعی و امنیتی تبدیل شود.

در این راستا، پیشنهادهایی برای اصلاح سیاست‌های سرمایه‌گذاری در بخش انرژی مطرح شد. از جمله اینکه دولت، بسته‌های حمایتی ویژه‌ای برای سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر ارائه دهد و قراردادهای خرید تضمینی برق (PPA) را بهبود بخشد تا سرمایه‌گذاران انگیزه بیشتری برای ورود به این حوزه داشته باشند.

یکی از مسائل مهمی که در این نشست مورد بررسی قرار گرفت، نقش بخش خصوصی در توسعه نیروگاه‌های خورشیدی بود. برخی اعضا به سیاست‌های حمایتی دولت در زمینه واردات پنل‌های خورشیدی از چین اشاره کردند و معتقد بودند که این سیاست‌ها به تضعیف تولیدکنندگان داخلی منجر شده است. به گفته یکی از فعالان صنعت، به‌جای ورود مستقیم دولت به این حوزه، بهتر است هلدینگ‌های بزرگ داخلی مسئولیت واردات، نصب و راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی را بر عهده بگیرند تا از ظرفیت‌های داخلی به بهترین شکل استفاده شود.

برخی پیشنهاد دادند که مدل‌های سرمایه‌گذاری مشارکتی میان دولت و بخش خصوصی (PPP) برای توسعه نیروگاه‌های خورشیدی در دستور کار قرار گیرد. همچنین، بر لزوم اصلاح ساختار تعرفه‌ای برق تأکید شد تا سرمایه‌گذاری در این بخش جذابیت بیشتری پیدا کند.

در این بخش از نشست، اعضای کمیسیون انرژی اتاق تهران بر ضرورت تدوین یک برنامه عملیاتی مشخص برای رفع ناترازی برق تأکید کردند و مقرر شد که این کمیسیون مجموعه‌ای از پیشنهادهای اجرایی را تدوین کرده و به نهادهای ذی‌ربط از جمله دولت و مجلس ارائه کند. همچنین، مقرر شد که مطالعات بیشتری در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین در نیروگاه‌های خورشیدی انجام شود تا امکان بهره‌برداری حداکثری از این منبع تجدیدپذیر فراهم شود.

یکی دیگر از تصمیمات این نشست، تشکیل یک کارگروه تخصصی برای بررسی مدل‌های سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر بود. این کارگروه موظف شد تا راهکارهای عملیاتی برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این حوزه را ارائه کند و موانع موجود را شناسایی و به مسئولان مربوطه اعلام کند.

اعضای کمیسیون همچنین پیشنهاد کردند که نشست‌های مشترکی با وزارت نیرو، سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و شرکت توانیر برگزار شود تا راهکارهای عملی برای تسریع روند توسعه نیروگاه‌های خورشیدی مورد بررسی قرار گیرد.

تحولات نظام قیمت‌گذاری برق در ایران

در بخشی از این نشست علیرضا اسدی که به نمایندگی از انجمن شرکت های مهندسی و ساخت صنایع نفت و نیرو در این نشست حضور یافته بود، گزارشی از تحولات نظام قیمت گذاری برق در ایران ارائه کرد. اسدی اعلام کرد که بررسی‌های انجام‌شده در سندیکای صنعت برق نشان می‌دهد نظام قیمت‌گذاری برق در ایران از دهه ۱۳۴۰ تاکنون دستخوش تغییرات متعددی شده است.

او توضیح داد که تا پیش از سال ۱۳۴۶، قیمت برق به‌صورت پراکنده تعیین می‌شد، اما با تصویب قانون سازمان برق، نظام تعرفه‌ای شکل گرفت که تاکنون پابرجا مانده است. بر اساس این نظام، قیمت برق بدون در نظر گرفتن وضعیت عرضه و تقاضا، از سوی یک نهاد متمرکز تعیین می‌شود.

به گفته این کارشناس، از سال ۱۳۷۴ افزایش سالانه تعرفه برق در قانون برنامه توسعه لحاظ شد، اما این روند در سال ۱۳۸۳ متوقف شد و تا سال ۱۳۹۱ قیمت‌ها ثابت ماند. پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، تعرفه برق دستخوش تغییرات شد و روند افزایش تدریجی قیمت‌ها آغاز شد.

اسدی تأکید کرد که در حال حاضر سه سازوکار برای تعیین قیمت برق وجود دارد: نظام تعرفه‌ای، بازار عمده‌فروشی برق و بورس انرژی. او افزود که از سال ۱۳۹۰ بورس انرژی به‌عنوان یک نهاد جدید وارد فرآیند قیمت‌گذاری برق شد و معاملات برق به سمت این بازار هدایت شد.

او همچنین به تغییرات تعرفه‌ای در سال ۱۴۰۳ اشاره کرد و گفت که دولت طبق قانون برنامه هفتم توسعه مکلف شده است بخش بیشتری از معاملات برق را در بورس انرژی انجام دهد.

این کارشناس حوزه انرژی با بررسی اجزای هزینه برق، توضیح داد که در صورتحساب‌های برق سه مؤلفه اصلی وجود دارد: بهای انرژی، هزینه‌های جانبی مانند مالیات و عوارض، و هزینه تأمین توان. او تصریح کرد که تغییرات اخیر تعرفه‌ای به‌ویژه در بخش بهای انرژی، باعث پیچیدگی بیشتر در محاسبات هزینه برق شده است.

اسدی اظهار کرد که طی ۱۵ سال گذشته، سهم بخش صنعت از مصرف برق افزایش یافته است و نرخ رشد سالانه مصرف برق صنعتی بیشتر از بخش خانگی بوده است. بااین‌حال، به دلیل عدم تناسب افزایش درآمدهای صنعت برق با هزینه‌های تولید، چالش‌هایی در این حوزه وجود دارد.

در پایان جلسه سعید تاجیک، رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران، هر دو طرح مورد بررسی در جلسه را قابل‌توجه خواند و اعلام کرد‌ طرح مربوط به تجدید‌پذیرها پس از اصلاحات قابل انتشار است و‌ طرح قیمت‌گذاری برق را می‌توان در قالب طرح پژوهشی مطرح کرد. او در ادامه گفت: مکاتبات صورت پذیرفته توسط اتاق تهران درباره موضوعات ناترازی برق و گاز و صدور دستور معاون اول در این خصوص از وزارتخانه‌های مربوطه مورد پیگیری قرار گیرد و نتایج آن به کمیسیون ارائه شود.