در نوزدهمین جلسه کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران، وضعیت تولید و بازار آبزیان و همچنین صنایع وابسته به آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت. این نشست با حضور نمایندگانی از وزارت جهاد کشاورزی، سازمان شیلات و اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران برگزار شد و فعالان حوزه آبزی‌پروری و صنایع وابسته به آن، مسایل و مشکلات خود را در حضور این مقامات دولتی بیان کردند.

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران در ابتدای این جلسه، ضمن معرفی اتاق تهران به عنوان بزرگ‌ترین اتاق استانی کشور و ظرفیت این نهاد برای پیگیری مسایل بخش خصوصی گفت: این کمیسیون یکی از ماموریت‌های اصلی خود را بر حل مشکلات انجمن‌های تخصصی قرار داده است. اگرچه طی ماه‌های گذشته، تمرکز کمیسیون روی ارز کالاهای اساسی و نهاده‌های کشاورزی معطوف بوده اما تلاش ما این است که در ادامه به مسایل سایر بخش‌های کشاورزی نیز بپردازیم.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، عطااله اشرفی اصفهانی با بیان اینکه «سهم عمده فعالیت‌های حوزه کشاورزی متعلق به بخش خصوصی است» ادامه داد: به‌رغم فعالیت گسترده بخش خصوصی در این بخش با ضریب نفوذ بالای دولت در این عرصه مواجه هستیم و بیش از 50 درصد مسایل بخش کشاورزی ناشی از نوع مدیریت آن است که باید به دنبال رفع این سؤمدیریت‌ها باشیم.

او در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اهمیت تامین امنیت غذایی و سهم پروتئین‌ها در سبد غذایی کشور گفت که به دنبال افزایش قیمت گوشت قرمز و کاهش مصرف سرانه این کالا، اهمیت سایر منابع پروتئینی از جمله آبزیان و توسعه صنعت شیلات دو چندان شده و در این جلسه قصد داریم به وضعیت تولید در این صنعت و مسایل فعالان این حوزه بپردازیم.

پس‌ از ارائه این مقدمه، علی‌اکبر خدایی، دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران، به ارائه گزارشی از آخرین وضعیت تولید و صادرات در این بخش پرداخت. او در ابتدا با اشاره به آمارهای جهانی از تجارت آبزیان گفت: بر اساس گزارش مجله گلاب‌فیش (GLOBEFISH) ارزش تجارت آبزیان جهان در سال 2024 برابر 181.7 میلیارد دلار بوده است. این رقم در سال 2022 نزدیک به 148 میلیارد دلار بوده که رشد قابل توجه 22 درصدی تجارت آبزیان در جهان را در طی این دو سال نشان ‌می‌دهد.

افزایش 15 درصدی صادرات آبزیان در سال 1402

خدایی با اشاره به افزایش 15 درصدی صادرات آبزیان ایران در سال 1402 توضیح داد: صادرات عمده آبزیان ایران از هفت گروه کالایی تشکیل شده و میگو بعد از خاویار به عنوان باارزش‌ترین کالای صادراتی کشور شناخته می‌شود.‌ همچنین انواع ماهیان دریایی و پرورشی گرمابی و سردابی و میگو مجموعاً 84 درصد ارزش صادرات آبزیان کشور را تشکیل می‌دهند. این خود مؤید آن است که باید سیاست‌های توسعه را به جای فشار بر منابع و ذخایر دریایی و صید آبزیان وحشی بر آبزی‌پروری دریایی متمرکز کرد.

او ارزش گمرکی کل این محصولات را در حدود 372 میلیون دلار اعلام و عنوان کرد که به نظر می‌رسد ارزش واقعی صادرات هفت گروه کالایی فوق قریب 550 میلیون دلار باشد. او افزود: صادرات آبزیان ایران از نظر مقداری‌ قریب 206 هزار تن بوده که به 60 کشور جهان ارسال می‌شود.

به گفته خدایی، در سال 1402 کشور عراق در صدر مقصد صادراتی آبزیان ایران قرار گرفت و روسیه که در سال 1400 در رتبه هفتم قرار داشت با جهشی چشمگیر به مشتری اصلی آبزیان ایران تبدیل شد و در رتبه چهارم بعد از عراق، امارات و چین‌ ایستاد. در بین 10 کشور برتر هدف صادراتی، سه کشور از شرق آسیا یعنی چین، سری لانکا و‌ مالزی با مقدار تقریبی 93 میلیون دلار سهم قابل توجهی پیدا کرده‌اند. همچنین آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان مشتریان ثابت خوراک آبزیان ایران هستند و سال به سال مقدار واردات از ایران توسط آنها رو به افزایش است.

دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران در ادامه مهم‌ترین چالش‌های فعالان این صنعت را مورد اشاره قرار داد و گفت: تصمیمات ناهماهنگ و بعضاً خلق‌الساعه از سوی سیاستگذار بدون اخذ نظر بخش خصوصی مهم‌ترین مساله این صنعت است که تعیین نرخ‌های پایه صادراتی‌ غیرواقعی،‌ نرخ‌های پایه وارداتی غیرواقعی و ممنوعیت‌های گاه و بی‌گاه واردات تون ماهیان‌ از جمله مصادیق این ناهماهنگی‌هاست. راهکار برون‌رفت از این وضعیت نیز اجرای قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار، عدم تصویب هرگونه بخشنامه و آیین‌نامه بدون نظرخواهی از تشکل رسمی مربوطه است.

عدم شکل‌گیری اصولی زنجیره تامین،غفلت از برندسازی و وجود رقابت مخرب بین صادرکنندگان آبزیان و عدم وجود سامانه رهگیری آبزیان از دیگر مسایلی بود که دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان مطرح کرد و گفت: بسترسازی از طریق اعطای مشوق‌های پیش‌بینی شده در قوانین بالادستی برای شکل‌گیری زنجیره‌ها، حمایت بی‌درنگ از تشکیل کنسرسیوم صادراتی آبزیان کشور، اقدام جدی و فوری برای انطباق با استانداردهای جدید جهانی مورد قبول بازارهای بزرگ و اصلی آبزیان نظیر استانداردهای ASC، MSC وBAP و ایجاد سامانه رهگیری زنجیره تامین آبزیان و مکلف شدن تمام حلقه‌های تولید، تامین نهاده، حمل‌ونقل، فرآوری و عرضه داخلی و صادراتی به ثبت اطلاعات در این سامانه راهکارهایی است که می‌تواند به رفع چالش‌های این حوزه کمک کند.

ضرورت شفاف سازی آمار در حوزه صید شیلات

در ادامه این جلسه، مسعود بختیاری، رئیس سندیکای صنایع کنسرو ایران توضیحاتی درباره ارتباط این صنعت با صنعت شیلات ارائه کرد و گفت: ارتباط دو صنعت، ترکیبی از تعاملات سازنده‌ و گاهی تقابلات پشت پرده است.‌ در سایه تعامل با برخی نهادها بود که حدود یک سال قیمت مصرف‌کننده کنسرو ماهی ثابت ماند. چنانکه، بر اساس همراهی سازمان شیلات و وزارت جهاد، واردات تون ماهیان از 20 هزار تن در سال 1399 و 1400 به 30 هزار تن افزایش یافت و همین اقدام به تثبیت قیمت مصرف‌کننده کمک کرد.

او در ادامه چند درخواست را مطرح کرد که «شفافیت میزان صید داخل» و «ارتقای کیفیت ماهی صید شده توسط شناورهای داخلی» از جمله این درخواست‌ها بود. او گفت: آمار رسمی از صید داخل حدود 280 هزار تن برآورد می‌شود که بررسی‌های ما نشان دهنده 60 الی 70 هزار تن صید است. بنابراین لازم است آمار دقیقی از این بخش ارائه شود تا برنامه ریزی‌ها منطبق بر واقعیت‌ها باشد.

در ادامه، داود رنگی، عضو این کمیسیون نیز از ضرورت به‌روزرسانی آمار از مصرف سرانه سخن گفت و افزود: عدم شفافیت در آمار و اطلاعات، فعالان اقتصادی را دچار سردرگمی‌ می‌کند.

حوزه آبزی‌پروری نیازمند جذب سرمایه ‌است

مهدی شکوری، معاون توسعه آبزی‌پروری سازمان شیلات، نیز با ابراز امیدواری نسبت به اینکه اتاق تهران در حوزه آبزی‌پروری فعالانه ظاهر شود و به این صنعت کمک کند، گفت: رویکرد سازمان شیلات همواره تعاملی بوده‌ و البته ممکن است در مواقعی در دستیابی به این هدف موفق نبوده باشد. او نیز با اشاره به اهمیت شفاف سازی در حوزه آمار از تلاش سازمان شیلات برای تحقق این هدف سخن گفت.

شکوری در ادامه با بیان اینکه «عمده فعالیت‌ها در حوزه شیلات بر عهده بخش خصوصی است» یکی از مشکلات عمده در این بخش را ضعف سرمایه‌گذاری دانست و گفت: رویکرد ما این است که از آبزی‌پروری سنتی فاصله گرفته و این بخش را به صورت صنعتی توسعه دهیم. در حال حاضر 8 هزار تن تولید ماهی در قفس صورت می‌گیرد و این حوزه نیازمند جذب سرمایه‌گذاری‌های بیشتر است.

او ادامه داد: از سال 2011 که صید خاویار از دریای خزر ممنوع شد، 300 مزرعه تولید خاویار پرورشی در کشور ایجاد شده که این اقدام منجر به استحصال 60 الی 70تن خاویار شده است. در سال گذشته میلادی نیز 10 تن خاویار از کشور صادر شده است.

ضرورت نفوذ به بازار اروپا

در ادامه این جلسه، هومن فتحی، مدیرکل دفتر امور بین‌الملل و سازمان‌های تخصصی وزارت جهاد، هم با اشاره به اینکه صادرات در صنعت آبزی‌پروری شامل آبزیان، میگو و سخت‌پوستان، محصولات کنسروی و خوراک دام است، گفت: این صنعت از نظر صادرات بسیار پویاست و صادرات در این بخش تداخلی هم با مصرف داخل ندارد. بنابراین روی ارزآوری آن بیش از سایر صنایع می‌توان حساب کرد.

او سپس رشد صادرات این محصولات را مورد اشاره قرار داد و بر ضرورت افزایش سرمایه‌گذاری در تولید و فرآوری آبزیان تاکید کرد. فتحی با بیان اینکه «سرمایه‌گذاری در صنعت شیلات نیازمند ارقام سنگین است» ابراز امیدواری کرد که چنین سرمایه‌هایی وارد صنعت شیلات شود. فتحی نفوذ به بازارهای چین و روسیه با توجه به زمان‌بر بودن اخذ مجوزها را مثبت ارزیابی کرد و حفظ این بازارها را ضروری دانست.

فتحی نسبت به کاهش صادرات میگو هشدار داد و گفت: آفریقا به سمت آبزی‌‌پروری روی آورده و به شدت تشنه خدمات فنی و مهندسی ما خواهد بود که لازم است شرکت‌های فعال در حوزه خدمات فنی و مهندسی به این موضوع توجه کنند. او همچنین نفوذ به بازار اروپا را نیز ضروری خواند و به رویکرد حمایتی وزارت جهاد برای توسعه صادرات شیلات اشاره کرد.

عباس مختاری، مدیرکل دفتر توسعه بازار شیلات ایران، نیز طی سخنانی به برخی چالش‌های صادرات آبزیان اشاره کرد و گفت: زنجیره در تولید و تامین محصول یک‌دست، یک سایز و با کیفیت یکسان مشکل دارد. به واسطه همین مشکلات بود که ایران دو فرصت طلایی برای صادرات آبزیان را که در پس جنگ کریمه و اوکراین حاصل شد، از دست داد و ترکیه توانست از این فرصت‌ها بهره‌برداری کند.

او با اشاره به اینکه تامین سرمایه ‌در گردش واحدهای بخش تولید به سمت تولید خوراک دام سوق یافته است، به فعالان این حوزه پیشنهاد کرد که روی پروژه‌هایی که FS بیش از 100 دارند، متمرکز شوند.

در ادامه این جلسه، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران ضمن جمع‌بندی موضوعاتی که مطرح شد، گفت که این کمیسیون در جلسات آتی بیش از گذشته به مسایل صنعت آبزی‌پروری خواهد پرداخت.