برخی از اقتصاددان‌ها سهمی در اقتصاد داشته‌اند که وضعیت چند نسل بعد را هم شکل داده است. یکی از این چهره‌ها «سر جان هیکس» است، اقتصاددان برجسته بریتانیایی که با آثارش در زمینه اقتصاد خرد، علم اقتصاد رفاه و نظریه تعادل عمومی در اقتصاد نئوکلاسیک شناخته می‌شود. به‌رغم دشواری مضامین و مفاهیمی که هیکس درباره آن‌ها کار کرده، می‌توان به شکلی ساده به آن‌ها پرداخت تا ارزش کارش برای هر خواننده‌ای مشخص شود.

روز هشتم آوریل 1904 در انگلیس پسری به دنیا آمد که نامش را «جان» گذاشتند. او از سال‌های نخست زندگی‌اش نشان داد که استعداد درخشانی در زمینه علم ریاضیات و منطق دارد. در بزرگسالی برای اینکه آینده‌ای درخشان همچون استعدادش داشته باشد، به دانشگاه آکسفورد رفت تا در رشته اقتصاد به صورت آکادمیک مشغول به تحصیل شود. تربیت خانوادگی جان، او را وادار می‌کرد خودش را در محیطی علمی قرار دهد تا بتواند پیشرفت کند. به مرور توانست توانایی‌های تحلیلی خود را توسعه دهد و به چهره‌ای مطرح تبدیل شود. پس از پایان تحصیل، تصمیم گرفت در زمینه تدریس مشغول به کار شود. به این ترتیب در مدرسه اقتصاد لندن آغاز به کار کرد و به مرور به استاد دانشگاه در دانشگاه منچستر و دانشگاه آکسفورد تبدیل شد. از اینجا بود که به‌مرور توانست نظریه‌های اقتصادی خود را مطرح کند.

*انقلاب هیکس

جان هیکس یکی از معدود اقتصاددان‌هایی است که در چندین زمینه اقتصادی فعالیت داشته و توانسته آثار برجسته‌ای از خود به یادگار بگذارد. اقتصاد خرد به معنای مدرن و امروزی‌اش با نام هیکس و آثار او شناخته می‌شود. به این ترتیب او به نوعی پایه‌گذار اقتصاد خرد در دنیای مدرن بوده است. سال 1939 بود که برای نخستین بار مفهوم «کششِ درآمدیِ تقاضا» را معرفی کرد و به دنبال آن مفاهیم «ارزش و سرمایه» را در نظریه مصرف‌کننده و تحلیل تقاضای مدرن پایه‌ریزی کرد. به این ترتیب برای نخستین بار یک اقتصاددان نشان می‌داد که درآمدِ مصرف‌کننده می‌تواند چه اثراتی روی دینامیک بازار و رفتار سایر مصرف‌کنندگان بگذارد. در نهایت این مفاهیم به خلق مدل‌ها و نظریه‌های جدید کمک می‌کرد. با این حال، اصلی‌ترین خدمت هیکس، مدلی است که از اقتصاد کینزی برگرفته شده و همچنان در دنیای اقتصاد مطرح است.

*مدل آی‌اس-ال‌ام برای دست یافتن به تعادل

بزرگ‌ترین خدمت هیکس به اقتصاد که بابت آن جایزه نوبل اقتصاد را هم دریافت کرده «مدل آی‌اس-ال‌ام» است. این مدل در سال 1937 معرفی شد و در آن روابط میان «نرخ بهره»، «درآمد یا تولید» و «عرضه پول» مورد بررسی قرار می‌گیرد. طبق این نمودار می‌توان وضعیت تعادل عمومی را هم در اقتصاد مشخص کرد.

برای توضیح این مدل، کافی است اقتصاد را به صورت یک الاکلنگ در نظر بگیرید. یکی طرف این الاکلنگ، تغییرات نرخ بهره را نشان می‌دهد و اثراتی که روی هزینه‌ها و تولید می‌گذارد. وقتی نرخ بهره کاهش می‌یابد، شبیه به این است که کسی طرف دیگر الاکلنگ را به طرف پایین فشار داده است و در نتیجه هزینه و تولید افزایش پیدا می‌کند. در طرف دیگر الاکلنگ می‌توان تغییرات درآمد را در نظر گرفت که میل افراد به نگه داشتن پول را هم مشخص می‌کند. زمانی‌که سطح درآمد افزایش پیدا می‌کند، شبیه به این است که وزن طرفِ دیگرِ الاکلنگ بیشتر شده و در نتیجه نرخ بهره بالا می‌رود تا وضعیت به تعادل برسد. زمانی‌که هر دو سمتِ این الاکلنگ، در وضعیتی متعادل قرار بگیرد، می‌توان گفت که اقتصاد به ثبات رسیده است. به این ترتیب مدلی که هیکس طراحی کرده به نوعی نشان می‌دهد که چطور می‌توان به تعادل در اقتصاد هم دست یافت.

*تغییر نگاه به رفاه

بسیاری از اندیشمندان اقتصادی فرصت نمی‌کنند روی چندین حوزه در اقتصاد کار کنند، با این حال هیکس توانست به سایر قلمروهای اقتصادی هم ورود کند و یکی از مهم‌ترینِ آن‌ها «اقتصاد رفاه» است. در واقع هیکس نشان داده که چطور می‌توان بهره‌وری اقتصادی را افزایش داد و به کمک آن به رفاه اجتماعی دست پیدا کرد. در همین زمینه مفهومی ابداع شد که با عنوان «جبران هیکسی» یا «تقاضای جبران‌شده» شناخته می‌شود، اما منظور از آن چیست؟

تصور کنید هر روز صبح قهوه می‌خرید و می‌نوشید و یک روز صبح به صورت ناگهانی، قیمت قهوه افزایش پیدا می‌کند. در قضیه جبران هیکسی، می‌توانید درک کنید چقدر باید درآمدتان تغییر کند تا از تغییر قیمت قهوه احساس نارضایتی پیدا نکنید و همچنان در سطح رضایت پیشین باقی بماند. به عبارت ساده‌تر، جبران هیسکی مثل یک ماشین حساب برای شمکا درإآمد مورد نیاز برای همراهی با تغییرات را محاسبه می‌کند و نشان می‌دهد چطور می‌توانید به سطحی از خوشحالی دست پیدا کنید در حالی‌که قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کنند.

*اثرپذیری از کینز

جان مینارد کینز جزو قدیمی‌ترین اقتصاددان‌هایی است که بسیاری از اقتصاددان‌ها از او تاثیر پذیرفته‌اند. جان هیکس یکی از مریدان کینز است که در نظریات خود اثرات زیادی از او پذیرفته است. یکی از کسانی‌که کمک کرده تا اقتصاد کینزی سروشکل منظمی پیدا کند، هیکس است. او ایده‌های کینزی را در قالب ایده‌های اقتصاد نئوکلاسیک مطرح کرده و حتی آن‌ها را در مدل آی‌اس-ال‌ام به کار بسته است. به صورت کلی می‌توان گفت کینز نقشی پررنگ در آثار و اندیشه‌های هیکس داشته است.

سال 1972 بود که هیکس به همراه کنت ارو، دیگر اقتصاددان مطرح در جهان، موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شد. او به عنوان یکی از پیشگامان نظریه تعادل عمومی شناخته می‌شود که در عین حال نقشی پررنگ در اقتصاد رفاه ایفا کرده است. جایز نوبل هم بابت شکل دادن همه این نظریه‌ها و کمک به پیشرفت علم اقتصاد به او تعلق گرفت. در واقع تمامی تعاریفی که از درآمد به صورت ساده در اختیار داریم و بسیاری از دیگر مفاهیمِ ساده‌شده، از تلاش‌های هیکس حاصل شده است.

در سال 1973، هیکس جایزه نوبل خود را به مدرسه علم اقتصاد و سیاستِ لندن تقدیم کرد. سرانجام او در بیستمِ می 1989 از دنیا رفت. با این حال اثرات او بر اقتصاد همچنان پابرجاست. بسیاری از اقتصاددان‌ها پس از او، از نظریاتش بهره گرفته‌اند تا بتوانند علم اقتصاد را توسعه بدهند و از آن به عنوان ابزاری برای پیشرفت و تعالی بشر بهره بگیرند.

منبع: آینده‌نگر