در نشست مشترک کمیسیون‌های بازار پول و سرمایه، صنعت و معدن و بهبود محیط کسب‌وکار و رفع موانع تولید اتاق بازرگانی تهران که با حضور محمود گودرزی مدیرعامل بورس تهران و محمود نجفی‌منش رییس اتاق بازرگانی تهران برگزار شد، ابزارهای نوین تامین مالی در بازار سرمایه برای فعالان اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت.

چالش‌های اقتصاد ایران

در ابتدای این نشست رئیس اتاق بازرگانی تهران با اشاره به چالش‌هایی که اقتصاد ایران با آن مواجه است، از کسری بودجه به عنوان چالش همیشگی دولت‌ها در کشور یاد و عنوان کرد که استمرار کسری بودجه، گاهی دولت‌ها را  به سمت بازار سرمایه سوق می‌دهد.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، محمود نجفی‌عرب با تاکید بر اینکه بنگاه‌های تولیدی با کسری منابع جاری مواجهند، گفت: آسیب‌های جدی، تولید را درگیر کرده است و نرخ سرمایه‌گذاری در کشور نشان می‌دهد ما در حال از دست دادن دارایی‌های خود هستیم. به بیان دیگر نرخ استهلاک از نرخ سرمایه‌گذاری پیشی گرفته و این سخن به این معناست که ما دارایی‌های خود را از دست می‌دهیم، بدون اینکه جایگزینی برای آنها متصور شویم.

رئیس اتاق بازرگانی تهران با اشاره به پایین بودن عدد سرمایه‌گذاری خارجی در کشور، تصریح کرد: در حوزه تامین مالی جاری بانک‌ها به دلایل مختلف با انقباض شدید روبه‌رو هستند و همین شرایط در بازار سرمایه و اوراق بهادار نیز تکرار شده است. سرمایه‌گذاری در سال 90 حدود 523 هزار میلیارد تومان بود که این عدد در 1401 به 275 هزار میلیارد تومان رسید یعنی در این مدت میزان سرمایه‌گذاری نصف شده است؛ این در حالی است که نرخ استهلاک در  90 حدود 180 همت بود اما در 1400 نرخ استهلاک به  257 همت رسید.

نجفی‌عرب ادامه داد: اگر نرخ تشکیل سرمایه در بنگاه‌های کشور کاهش پیدا کند به مرور زمان اثر خود را در بورس هم خواهد گذاشت و در نهایت بازار سرمایه را با مشکل مواجه خواهد کرد.

او رقم سرمایه‌گذاری خارجی در سال 90 را حدود 4 میلیارد دلار عنوان کرد و افزود: عدد جذب سرمایه‌گذاری خارجی در 1401 به حدود 1.5 میلیارد دلار رسیده است. اوج سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در دهه 1390 به سال 96 باز می‌گردد یعنی زمانی که برجام امضا شد. در این سال حدود 5 میلیارد دلار سرمایه خارجی وارد کشور شد. بنابراین مسئولان باید به این هشدار جدی توجه کرده و راهکار برون‌رفت از این بحران را پیدا کنند.

رئیس اتاق تهران با تاکید بر اینکه رشد اقتصادی در سایه تشکیل سرمایه اتفاق می‌افتد، گفت: اعدادی که بانک مرکزی، وزارت صمت و سازمان برنامه و بودجه برای رسیدن به رشد اقتصادی تعریف کرده‌ و در برنامه هفتم توسعه دیده‌اند، نیازمند سالیانه 100 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در کشور است در حالی که میانگین رشد اقتصادی در ایران در طول برنامه‌های مختلف توسعه بیش از 1.8 درصد نبوده است.

نجفی‌عرب با ابراز امیدواری نسبت به نتایج این جلسه، افزود: در حال حاضر هیچ بانکی حاضر نیست که برای سرمایه‌گذاری پول و تسهیلات پرداخت کند اما در دهه 60 و70 به راحتی امکان تامین مالی از بانک‌ها برای اجرای پروژه‌ها وجود داشت. صندوق توسعه ملی نیز وضعیت مطلوبی ندارد و جایی برای تامین مالی از این صندوق وجود ندارد. از این‌رو فقط بورس و نظام بانکی برای این مهم باقی می‌ماند. بانک‌ها زیربار اعطای تسهیلات بلندمدت نمی‌روند و بیشتر مایل به پرداخت تسهیلات کوتاه‌مدت هستند؛ نتیجه آنکه، تمام انجمن‌ها از عدم تامین منابع مالی گلایه دارند.

وی در پایان خاطر نشان کرد: در حوزه‌های مختلف تولیدی که عمده خریدار آنها دولت است مانند دارو، تجهیزات پزشکی، آب شیرین‌کن‌ها و برق، پرداخت‌‌ها دچار چالش است. از این‌رو امیدواریم در سایه برگزاری این جلسات، راهکاری حاصل شود که به موجب آن، باری از دوش فعالان اقتصادی برداشته شود.

بازار سرمایه در کوتاه‌مدت جایگزین بازار پول نمی‌شود

در ادامه این نشست رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه، ماموریت اصلی کمیسیون متبوع خود در این دوره را معرفی ابزارهای جدید تامین مالی و رفع چالش‌های آن عنوان کرد و افزود: تلاش داریم که ابزارهای را برای تامین مالی معرفی کنیم تا دوستان بتوانند از این ابزارها استفاده کنند.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، فریال مستوفی میزان تسهیلات بانکی پرداخت شده را حدود 3 هزار و 230همت عنوان کرد و افزود: تسهیلات تکلیفی دولت و مجلس از جمله فرزندآوری، خرید کالا، ودیعه مسکن و .... فشار به بانک‌ها را مضاعف کرده است و بانک‌ها توان تامین مالی بیش از این را ندارند. در 8 ماه گذشته 580 همت تسهیلات در بخش خانوار پرداخت شده که این عدد معادل 17 درصد کل پرداخت تسهیلات بوده است. همچنین در 1401 حدود 74 همت اوراق بدهی شرکتی در بازار سرمایه تشکیل شده که این رقم در سال 1400 حدود 25 همت بوده یعنی اوراق بدهی 3 برابر شده است.

مستوفی با تاکید بر اینکه در کوتاه‌مدت نمی‌توان بازار سرمایه را جایگزین بازار پول کرد، خاطر نشان کرد: تامین منابع از طریق بازار سرمایه نیازمند فرهنگ‌سازی است؛ بنابراین، چندان امیدوار نیستم که این مهم در کوتاه‌مدت محقق شود و بدون تردید این جایگزینی نیازمند زمان است. همچنین صندوق تامین مالی پروژه تاکنون یکبار عملیاتی شده که به نظر می‌رسد چندان موفق عمل نکرده است.

مشکل عدم توانایی تامین مالی نداریم

در ادامه مدیرعامل بورس تهران، طی سخنانی شرایط کلی اقتصاد ایران را نامطلوب توصیف کرد و افزود: در حال حاضر وزارت اقتصاد و سازمان بورس با جدیت بحث تجدید ارزیابی در بازار سرمایه را دنبال می‌کنند و به نظر می‌رسد هدف غایی این است که با تجدید ارزیابی ضمن واقعی کردن دارایی‌ها در عمل یک سپر ایجاد شود که جریان پول از شرکت‌ها خارج نشود. اما این امر زمانی می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که آن شرکت جریان عملیاتی داشته باشد. اگر چشم‌انداز روشنی برای ایجاد جریان عملیاتی باثبات نداشته باشیم نمی‌توان امیدوار بود که در میان‌مدت و بلندمدت به اقتصاد کمک کنیم.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، محمود گودرزی با تاکید بر اینکه مشکل فعلی اقتصاد ایران عدم توانایی تامین مالی نیست، اضافه کرد: سهم بازار سرمایه در اقتصاد ایران حداکثر 20 درصد است؛ اما به مرور زمان میدان عمل خود را توسعه داده و به عبارتی بازی را در دست خود می‌گیرد. اما آنچه اهمیت دارد این است که آیا این تامین مالی امکانی را برای فروش فراهم می‌کند. در حال حاضر اوراق بدهی در بازار سرمایه 34 درصد است و آیا با این نرخ‌ها بنگاه اقتصادی بازدهی معقولی خواهند داشت؟

مدیرعامل بورس تهران با اشاره به ابزارهای بازار سرمایه، گفت: تامین مالی از طریق سرمایه و فروش اوراق بدهی از جمله ابزارهای بازار سرمایه هستند. در یک سال اخیر بنگاهی را مشاهده نکردم که بازدهی آنها بالا باشد. تامین مالی از طریق اوراق بدهی با این نرخ‌ها در کوتاه‌مدت و میان‌مدت پرریسک است؛ تامین مالی با نرخ 36 درصد چشم‌انداز روشنی برای بنگاه‌ها ندارد؛ بنابراین یکی از راهکارهای مناسب تامین مالی از طریق بازار سرمایه است.

وی ادامه داد: ایده سازمان بورس برای تامین مالی شاید در نگاه اول عجیب به نظر برسد اما باید آن را دنبال کنیم سازمان بورس تهران با اتاق مشترک ایران و آفریقا رایزنی‌های خود را آغاز کرده و تلاش دارد که فرصت‌های سرمایه‌گذاری در آفریقا را تقویت کند. ما مشاهده می‌کنیم که بنگاه‌های بورسی فرصت‌هایی خوبی برای فروش در آفریقا دارند و این امکان را اتاق‌های بازرگانی می‌تواند برای بنگاه‌های بورسی تشریح کنند؛ به نظر می‌رسد که فرصت‌های بی‌نظیری در این زمینه وجود دارد که عدم توانایی در نقل و انتقال پول باعث شده است که این روند به تعویق بیفتد.

گودرزی از رونمایی از ابزار جدید تامین سرمایه در بورس تهران خبر داد و افزود: «شرکت سهامی عام پروژه» راهکار سازمان بورس برای تامین سرمایه است. صندوق پروژه تجربه موفقی نبود اما شرکت سهامی عام پروژه تحت لوای یکسری قواعد می‌تواند ابزار خوب و جذاب برای پروژه‌های کشور باشد. این شرکت برای پروژه سوخت زاگرس روزی 2 هزار میلیارد تومان تامین مالی می‌کند و فقط باید یکسری فرآیندها در این شرکت طی شود تا اهالی بازار سرمایه با خیال آسوده وارد این بازار شوند.

بازار سرمایه متناسب با نرخ واقعی تامین مالی می‌کند

در ادامه وحید روشن‌قلب، نماینده سازمان بورس، با اشاره به راهکارهای تامین مالی از طریق بازار سرمایه، گفت: در سال‌ گذشته حدود 72 همت اوراق شرکتی توسط شرکت‌ها در بازار سرمایه منتشر شد که نسبت به سال قبل حدود 3 برابر شد و با توجه افزایش هزینه انتشار اوراق در سال جاری آهنگ رشد متوقف شد اما باید بپذیریم که این مساله، واقعیت اقتصاد است.

به گفته وی؛ در بازار سرمایه باید متناسب با نرخ‌های واقعی تامین مالی انجام شود و افزایش نرخی که اتفاق افتاده متناسب با تورم و و وضعیت کلی جامعه بوده است.

نماینده سازمان بورس با بیان اینکه بانک‌ها 30 درصد تامین مالی بنگاه‌ها را انجام می‌دهند، خاطر نشان کرد: نرخ برای اوراق بدهی نرخ غیرقابل قبولی نیست و متناسب با وضعیت موجود جامعه است و این موضوع باعث شده است که روند افزایش اوراق متناسب با سال گذشته باشد. در سال‌های گذشته، این شرکت‌های بزرگ بودند که از بازار سرمایه تامین مالی می‌کردند اما در سال جاری شرکت‌های کوچک‌تر نیز اقدام به تامین مالی از این طریق کرده‌اند.

روشن‌قلب روش تامین مالی از طریق ابزار سرمایه‌ای را مناسب ندانست و افزود: در سال‌های گذشته زیرساخت‌های لازم برای تامین از طریق ابزار سرمایه‌ای فراهم شد و دستورالعمل تشکیل شرکت سهامی عام پروژه انجام گرفت. اولین نمونه شرکت سوخت زاگرس از این طریق تامین مالی شد اما به نظر می‌رسد فرهنگ‌سازی لازم برای فعالان اقتصادی صورت نگرفته و در این زمینه اتاق‌ها می‌توانند مفید باشند تا دانش لازم را به فعالان اقتصادی انتقال دهند.

پول به میزان کافی در کشور داریم

در ادامه نشست فعالان اقتصادی پرسش‌های خود را از مسئولان سازمان بورس تهران مطرح کردند. علیرضا توکلی کاشی، از فعالان بازار سرمایه و عضو کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران، با تاکید بر اینکه در کشور مشکل تامین مالی وجود ندارد، گفت: بنگاه‌های تولیدی با چالش عدم فروش مواجه هستند و مشکل نرخ، دومین مشکلی است که بنگاه‌های تولیدی با آن دست به گریبان شده‌اند. نرخ 36 درصد به این معناست که پروژه‌هایی که زیر 36 درصد سود دارند روند فعالیت خود را متوقف کنند.

وی با رد ادعای نبود پول در کشور، بیان کرد: اگر ما پول نداریم از کدام محل به شرکت دبش بیش از 3 میلیارد و 300 میلیون دلار پول داده شده است در حالی که کل ارزش بازار چای در کشور حدود 261 میلیون دلار است؛ پرسش اصلی این است گردش سالیانه این شرکت مشخص است پس در چه شرایطی این شرکت توانسته بیش از 3 میلیارد دلار پول دریافت کند.

توکلی با طرح این پرسش ادامه داد: آیا اتاق بازرگانی به این پرسش فکر کرده است که تمام شرکت‌های عضو در اتاق بازرگانی چه میزان پول نیاز دارند و پول مورد نیاز صنایع مختلف تفکیک شده است؟ و چند ساله می‌توانند پول را پس بدهند و آیا موضوع پول دریافتی سرمایه‌گذاری است یا تامین سرمایه در گردش؟

قوانین در کشور بالغ نیستند

مهدی بسحاق، دبیر انجمن لیزینگ، نیز در ادامه به ایراد سخن پرداخت و لیزینگ را ابزاری مناسب برای تامین مالی در شرایط تورمی معرفی کرد و افزود: عدم بلوغ  قوانین مشکل اساسی در کشور است؛ به این معنا که نهادی یک قانون را تصویب می‌کند اما نهاد دیگر آن را رد می‌کند. متاسفانه جذابیت بازار سرمایه از دست رفته است و باید تلاش شود در بلندمدت این جذابیت به بازار برگرددد. 

تفریباً 41 درصد صنایع با تمام ظرفیت کار می‌کنند

عباس آرگون، عضو هیات رئیسه اتاق تهران در ادامه، اصلی‌ترین مشکل بنگاه‌های اقتصادی را عدم توانایی تامین مالی عنوان کرد و افزود: ضمن معرفی ابزارهای تامین مالی باید به ریشه‌های افزایش نیاز به تامین مالی هم فکر کنیم. تا زمانی‌که به ریشه‌ها فکر نکنیم با هر ابزاری که بخواهیم تامین مالی انجام بدهیم نخواهیم توانست نیاز بنگاه‌ها را رفع کنیم.

وی بحث تورم را بزرگترین معضل اقتصاد کشور معرفی کرد و گفت: یک بنگاه امروز با صد واحد پول، صد واحد کالا تولید و به تجارت خود ادامه می‌دهد؛ اما با نرخ 50 درصد تورم سال آینده، همان بنگاه به 350 واحد پول نیاز دارد که بتواند سطح فعالیت سابق خود را حفظ کند. به نظر بنده تا موتور تورم خاموش نشود هیچ بانک و بازار سرمایه‌ای توان تامین مالی بنگاه‌ها را نخواهد داشت پس باید برای مهار تورم در کشور فکر عاجلی کنیم.

به گفته آرگون، تحریم‌ها و عدم استفاده از سرمایه‌های خارجی باعث شده است که فشار به نظام بانکی و بازار سرمایه دوچندان شود. همچنین قیمت‌گذاری دستوری و ناترازی انرژی بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های ما را توجیه‌ناپذیر کرده است.

خزانه‌دار اتاق تهران با طرح این پرسش که چه میزان از صنایع ایران باتمام ظرفیت کار می‌کنند؟ خاطر نشان کرد: حدود 41 درصد از صنایع با ظرفیت کامل کار می‌کنند، یعنی بیش از نیمی از صنایع با ظرفیتی کمتر از توان کامل خود مشغول به کارند و این مساله در واقع دفن منابع کشور است.  

در پایان نشست گودرزی در جمع‌بندی بحث، گفت: بازار سرمایه پاسخگوی ابزارهای مختلف تامین مالی است؛ اما آنچه اهمیت دارد نرخ تامین سرمایه است. بازارسرمایه مانند بازار پول نیست که بتوان با رابطه آن را تامین کرد بازار سرمایه هوشمند است و جایی می‌رود که منابع آن تامین شود.