پنجمین نشست کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی تهران که بررسی چالش‌های صنعت لبنیات و صنایع وابسته را در دستورکار داشت، با حضور قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی در امور بازرگانی و رئیس اتاق بازرگانی تهران برگزار شد. در این نشست که اعضای هیات مدیره انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران و تولیدکنندگان صنایع لبنی حضور داشتند، مخالفت جدی فعالان اقتصادی با تداوم سیاست‌های ارز ترجیحی، قیمتگذاری دستوری و رفع تعهد ارزی اعلام شد. تولیدکنندگان خواستار اعطای یارانه به مصرف‌کننده نهایی و حذف مداخلات قیمتی دولت شدند.

دریافت چند مرحله‌ای مالیات ارزش‌افزوده

در آغاز این جلسه رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران، به مسئله دریافت مالیات ارزش افزوده در طول زنجیره بخش‌های مختلف کشاورزی اشاره کرد و گفت: مالیات ارزش افزوده نه‌تنها در انتهای زنجیره و از مصرف‌کننده دریافت می‌شود بلکه در ابتدای زنجیره و از نهاده‌های تولید نیز این مالیات اخذ می‌شود.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، عطاالله اشرفی‌اصفهانی افزود: این ترتیب، دولت طی چندین مرحله در طول زنجیره‌های مختلف، اقدام به اخذ مالیات ارزش افزوده می‌کند، که در نهایت به افزایش هزینه تولید و قیمت تمام شده منجر می‌شود.

او تاکید کرد که کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران، با دعوت از مسوولان دولتی و فعالان بخش خصوصی از حوزه‌های مختلف تولید، مساله مالیات بر ارزش افزود و دیگر مشکلات و چالش‌های تولید صنایع غذایی را بررسی می‌کند.

تعطیلی گسترده کارخانه‌های لبنی در کشور

پس از این سخنان آغازین، کارشناس واحد پژوهش انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی، به تشریح گزارشی از وضعیت تولید و صادرات محصولات لبنی ایران و چالش‌هایی که صنایع این بخش دارند پرداخت. سیده‌هاله موسوی در این گزارش، به روند رو به جلوی تعطیلی کارخانه‌های لبنی ایران طی یک دهه اخیر اشاره کرد و با بیان اینکه تا پیش از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها، تعداد 1330 واحد لبنی در کشور فعال بود، گفت: پس از اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها، این تعداد به 400 واحد فعال کاهش یافت و آخرین آمارها مربوط به سال 1402 نیز نشان می‌دهد که در حال حاضر در کشور 250 واحد فعال لبنی و 150 واحد نیمه‌فعال باقی مانده است.

او همچنین به افزایش 10 برابری هزینه‌های تولید در صنعت لبنیات کشور در بازه سال 1397 تا 1402 اشاره کرد و یادآور شد که سرانه مصرف محصولات لنبی در کشور به شدت کاهش یافته است. به گفته وی، بررسی‌های انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران نشان می‌دهد که روند صادرات این بخش به سمت صادرات شیرخشک و کره رفته و به این ترتیب، ارزش کل صادرات لبنیات کشور کاهش یافته است.

هاله موسوی در همین رابطه، یادآور شد که دو محصول شیرخشک صنعتی و کره در مجموع 7 درصد از ارزش سبد صادراتی لبنیات ایران را به خود اختصاص می‌داد در حالی که این رقم در سال 1402 به 50 درصد رسیده‌است. این کارشناس انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی همچنین، افزود: گزارش سرانه مصرف خانوار ایران بیانگر این واقعیت است که سهم لبنیات از تولید ناخالص داخلی کشور از سال 1391 که معادل 1.5 درصد بود، همچنان تا سال 1402 همین میزان باقی مانده و این وضعیت نشان می‌دهد که صنعت لبنیات ایران در حال در جا زدن است.

وی سپس به راهکارهای پیشنهادی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران برای توسعه این صنعت در کشور اشاره کرد و تک نرخی کردن ارز، ترمیم قدرت خرید خانوار برای دهک‌های پایین با اختصاص کالابرگ لبنیات، حذف ممنوعیت‌های غیرتعرفه‌ای و اجرای سیاست‌های یکسان در حلقه‌های متعدد زنجیره تامین شیر و لبنیات را از آن جمله عنوان کرد. (این گزارش را می‌توانید اینجا دریافت و مطالعه کنید.)

اجرای ناقص طرح توزیع شیر مدارس

در ادامه دبیر انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی ایران، با اشاره به کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوار و به تبع آن کاش شدید سرانه مصرف لبنیات نسبت به این مساله هشدار داد و دلیل افزایش تولید و صادرات شیرخشک صنعتی را کاهش مصرف شیر عنوان کرد.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، رضا باکری گفت: کاهش سرانه مصرف لبنیات به زیر 60 کیلو در سال مساله مهمی است که باید با واکنش جدی وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت و شورای عالی سلامت مواجه شود چون در آینده باعث تحمیل هزینه‌های زیادی در بخش سلامت و درمان خواهد شد. درست است که اکنون افزایش تولید و صادرات شیرخشک مشکل واحدهای لبنی و حتی دامداران را حل می‌کند اما هشدار این افزایش تولید، کاهش مصرف شیر و سایر محصولات لبنی در سفره خانوار است.

او هم‌چنین تعطیلی واحدهای تولیدی این حوزه را عامل کاهش اشتغال و آسیب دیدن سرمایه‌گذاری‌ها عنوان کرد و گفت: در سال 1389 حدود 1330 واحد تولیدی در صنعت لبنیات فعال بودند که از این تعداد حدود 800 واحد به طور کامل تعطیل شدند و 150 واحد نیز به صورت نیمه‌فعال کار می‌کنند. در این زمینه نیز باید سیاست‌های درست به کار گرفته شود.

دبیر انجمن صنایع لبنی هم‌چنین از قائم‌مقام وزیر جهادکشاورزی خواست تا در مورد تخصیص نهاده به دامداران از طریق کارخانجات تدبیری بیندیشد. باکری توضیح داد: بسیاری از کارخانجات کوچک و متوسط صنعت لبنیات با دامداری‌های نیمه‌صنعتی و روستایی کار می‌کنند و اگر کارخانه نتواند نهاده این دامداری‌ها را تامین کند، آنها را از دست می‌دهد. باید تدبیری اندیشیده شود که کارخانجات بتوانند در سامانه بازارگاه با سهولت بیشتری نهاده بگیرند و دامداران خود را تامین کنند.

باکری هم‌چنین در رابطه با اجرای طرح توزیع شیر در مدارس مقطع ابتدایی در سراسر کشور، با اشاره به مصوبه هیات وزیران و تخصیص بودجه به میزان 3800 میلیارد تومان برای اجرای این طرح، گفت: از این میزان بودجه، قرار است 2500 میلیارد تومان برای سال تحصیلی 1403-1402 به کارخانه‌های لبنی و تولید شیر تعلق گیرد.

وی با بیان اینکه، در حال حاضر توزیع شیر رایگان در مدارس برخی استان‌ها از جمله خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان‌و‌بلوچستان آغاز شده، افزود: به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها در دستگاه‌های استانی، در بسیاری از مناطق کشور هنوز طرح توزیع شیر در مدارس اجرا نشده است. طبق مصوبه دولت، مسئولیت هماهنگی و اجرای این طرح، به اداره‌کل آموزش و پرورش استان‌ها واگذار شده است.

ارز باید تک‌نرخی شود

رئیس هیات مدیره انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی نیز در این نشست خواستار حذف قیمتگذاری دستوری و رفع تعهد ارزی و هم‌چنین تک‌نرخی شدن ارز شد. میراسلام تیموری گفت: بزرگترین نگرانی ما هم‌چنان قیمتگذاری دستوری است. درخواست‌های تولیدکننده برای تعدیل و افزایش قیمت بررسی نمی‌شود و به تشکیل جلسات تنظیم بازار در وزارت صمت موکول می‌شود و این جلسات یا تشکیل نمی‌شود یا اگر تشکیل می‌شود از ما دعوتی برای بررسی درخواست‌هایمان نمی‌شود.

او ادامه داد: مساله رفع تعهد ارزی هم مشکلی جدی است که باید به صورت ریشه‌ای حل شود و ریشه آن هم ارز چند نرخی است. ارز باید تک‌نرخی شود تا این مساله حل شود. ارز ترجیحی نتیجه‌ای جز ایجاد رانت و فساد برای اقتصاد کشور و به و‌یژه بخش تولید در بر ندارد.

تیموری هم‌چنین از چندگانگی در نهادهای حاکمیتی انتقاد کرد و گفت: در حالی که برای احیای برنامه شیر مدارس تلاش می‌شود و برای حفظ سلامت کودکان بودجه اختصاص داده می‌شود، ناگهان می‌بینیم یک کارشناس در رسانه ملی علیه طرح و عرضه شیر به کودکان در مدارس سخن می‌گوید. این تبلیغات منفی علیه لبنیات وجود دارد که باید جلوی آن گرفته شود.

صادرات شیرخشک نتیجه کاهش مصرف شیر

حمید سوری، عضو هیات مدیره انجمن فرآورده‌های لبنی، نیز با انتقاد از پروپاگاندای شکل گرفته حول صادرات شیرخشک، آن را نتیجه کاهش مصرف شیر دانست و گفت: واحدهای تولیدی بزرگ چندان نسبت به این مساله حساس نیستند چون زیانشان از کاهش مصرف شیر و لبنیات با تولید و صادرات شیرخشک صنعتی جبران شده است اما واحدهای کوچک از این شرایط متضرر شده‌اند. از طرفی صادرات شیرخشک به کشورهای همسایه مانند افغانستان و عراق صورت گرفت که این کشورها هم اکنون یا در حال تبدیل شده به تولیدکننده هستند یا اینکه شیرخشک را از اوکراین و بلاروس با قیمت پایین‌تر و ساده‌تر خریداری می‌کنند.

اسماعیل خاتمی‌مقدم، یکی دیگر از اعضای هیات مدیره انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی با بیان اینکه 70 درصد هزینه تولید در محصولات لبنی مربوط به قیمت شیرخام است از قائم‌مقام وزارت جهاد کشاورزی خواست با حمایت بیشتر از دامداران و تولیدکنندگان شیرخام، قیمت آن را کنترل کنند تا قیمت محصولات نهایی لبنی نیز کاهش یابد. او افزود: کاهش سرانه مصرف لبنیات به زیر 60 کیلوگرم واقعا نگران‌کننده است و همان‌طور که دیگران نیز اظهار کردند، افزایش صادرات شیرخشک نتیجه کاهش مصرف شیر و محصولات لبنی است.

چالش رفع تعهد ارزی و کمبود نقدینگی

غلامرضا قائمی، نماینده یکی از شرکت‌های تولیدکننده محصولات لبنی، نیز با زیان‌آور خواندن سیاست رفع تعهد ارزی برای تولید داخل گفت: صادرکنندگان به خاطر رفع تعهد ارزی مجبور می‌شوند برخی اقلام را وارد کنند در حالی که می‌توان آن اقلام را از داخل نیز تهیه کرد اما فشار رفع تعهد ارزی آنها را به این کار مجبور می‌کند.

او گفت: برخی ماشین‌آلات یا حتی پاکت‌های بسته‌بندی را می‌توان از داخل هم تهیه کرد اما ما به عنوان تولیدکننده و صادرکننده‌ای که ملزم به رفع تعهد ارزی هستیم، بخشی از این کار را از طریق واردات کالای مورد نیاز خودمان انجام می‌دهیم. علاوه بر رفع تعهد ارزی، مساله کمبود نقدینگی نیز مشکل بزرگی برای واحدهای تولیدی است. در سال جاری کمترین میزان تسهیلات بانکی به صنعت لبنیات رسیده و از این نظر ما به شدت تحت فشار هستیم.

همه بار مشکلات روی دوش بخش تولید است

هاشم صرافی نیز با اشاره به مشکلات متعددی که در زنجیره تامین از مزرعه تا سفره وجود دارد، توجه به ابتدا و انتهای زنجیره بدون در نظر گرفتن بخش تولید که در میانه قرار گرفته است را قابل نقد دانست و گفت: همیشه تلاش شده تا از کشاورز و دامدار که در ابتدای زنجیره قرار دارند با تسهیلاتی مانند نهاده ارزان یا معافیت مالیاتی حمایت شود، ارز ارزان هم در اختیار انتهای زنجیره تولید قرار می‌گیرد اما تولیدکننده که این وسط قرار گرفته مشمول قیمتگذاری دستوری می‌شود. به خود تولید صنعتی هیچ امتیازی داده نمی‌شود اما بار همه مشکلات را هم باید به دوش بکشد.

این عضو هیات مدیره انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی گفت: درخواست من این است که به داد بخش تولید و صنعت برسید. صادرکننده در کشورهای مختلف با صرف هزینه بسیار بازارسازی می‌کند اما یک شبه و با یک سیاست همه آن بازارها و هزینه‌ها از دست می‌رود.

مرتضی کوچک‌زاده، رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران نیز با اشاره به این که صادرات شیرخشک فقط برای نجات کارخانجات از زیان‌دهی و ورشکستگی است، گفت: در سال 1374 که من وارد صنایع شیر ایران شدم، در کل کشور فقط 3 خط تولید شیرخشک وجود داشت که آنها هم نیمه‌فعال بودند. امروز فقط یک واحد تولیدی 12 خط تولید شیرخشک دارد که تمام‌وقت کار می‌کنند نه فقط به دلیل اینکه تولید شیر خام افزایش یافته، بلکه به این دلیل که مصرف بسیار کاهش یافته است.

مسوول هستید که ارز ترجیحی را حذف کنید

رئیس هیات مدیره انجمن گاوداران کشور نیز در این نشست با اشاره به اینکه 70 درصد قیمت شیرخام مربوط به قیمت نهاده است، از عدم تعدیل قیمت شیر با قیمت نهاده‌ها گفت. او توضیح داد: برای تعیین قیمت شیر خام قیمت سویا هر کیلو 16 هزار تومان در نظر گرفته شده است در حالی که این قیمت اکنون به نزدیک 22هزار تومان افزایش یافته و دامدار با این هزینه، خوراک دام خود را باید تامین کند. این فقط یک قلم است وگرنه قیمت سایر نهاده‌ها مانند علوفه نیز افزایش زیادی داشته است.

احمد مقدسی خطاب به قائم‌مقام وزیر جهادکشاورزی گفت: شما مسوول هستید که ارز ترجیحی را حذف کنید و قیمتگذاری دستوری را بردارید، چون در شرایط کنونی سهم بزرگی از منافع این یارانه به خانوارهای متمکن می‌رسد که می‌توانند شیر و گوشت و لبنیات بیشتری مصرف کنند. این یارانه باید برداشته شود و فقط به قشر آسیب‌پذیر اختصاص یابد. اطمینان داشته باشید به این شکل بازار هم ثبات بهتر و بیشتری پیدا خواهد کرد.

او هم‌چنین با تاکید بر ضرورت سیاست حذف تعهد ارزی گفت: این سیاست خودش بیشتر باعث افزایش قیمت ارز شدف چون صادرکننده مجبور است از بازار آزاد ارز بخرد تا تعهدش را رفع کند.

مقدسی هم‌چنین دلیل تعطیلی واحدهای لبنی کوچک را قطع یارانه‌های دولتی دانست و گفت: زمانی که سیاست توزیع شیر یارانه‌ای توسط دولت به اجرا درآمد، واحدهای تولیدی زیادی راه افتادند و شروع به فعالیت کردند که با حذف آن سیاست، آنها هم نتوانستند کار کنند و تعطیل شدند چون وابسته به شیر یارانه‌ای بودند.

قیمتگذاری نباید بی‌ضابطه باشد

در ادامه این نشست قائم‌مقام وزیر جهادکشاورزی در امور بازرگانی با بیان اینکه برخی از مشکلاتی که گریبانگیر فعالان اقتصادی در حوزه صنعت لبنیات و دامپروری است، ناشی از چالش‌های اقتصاد کلان کشور است، گفت: شاید قیمتگذاری دستوری دولت قابل دفاع نباشد اما قیمت نمی‌تواند بی‌ضابطه باشد. ما ضابطه قیمتگذاری نداریم و در نتیجه مجبور به قیمتگذاری هستیم.

علیرضا پیمان‌پاک با اشاره به اینکه سیاست تعهد ارزی از حوزه اختیارات دولت خارج شده و یک قانون لازم‌الاجراست، افزود: ما تلاش می‌کنیم تا بازارها را برای فعالیت شما در دیگر کشورها باز کنیم. در داخل نیز تلاش داریم تا زنجیره تولید و زنجیره تامین مالی را شفاف کنیم و به نظر می‌رسد زنجیره تولید محصولات لبنی به دلیل کاملاً برای اینکار آماده باشد.

او در مورد قیمت شیر و محصولات لبنی نیز عنوان کرد که باید تلاش شود تا هزینه تولید پایین بیاید نه اینکه فقط روی افزایش قیمت تمرکز شود. پیمان‌پاک گفت: ما چند طرح تحولی برای کاهش قیمت تولید را پیش بردیم و پیشنهاد کردیم که چندان مورد استقبال قرار نگرفت. اما به نظر راه کنونی این است که تا می‌توانیم هزینه تولید را کاهش دهیم.

قائم‌مقام وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به اینکه تعطیلی برخی واحدها ناشی از قطع یارانه‌های دولت بوده است، گفت: رشد صنعت لبنیات قابل توجه بوده و در این صنعت زنجیره تامین شکل گرفته و شرکت‌های بزرگی فعالیت می‌کنند که با زنجیره‌های قبل و بعد کاملا متصل و مرتبط هستند و در دنیا نیز فعالیت اقتصادی به همین شکل است. طبیعی است که با قطع یارانه‌های دولت برخی شرکت‌های کوچک تعطیل شوند اما توصیه این است که این شرکت‌ها نیز وارد زنجیره شوند تا بتوانند فعالیت بهتر و بهره‌وری بیشتری داشته باشند.

علیرضا پیمان‌پاک در پایان سخنان خود بر آمادگی وزارت جهاد برای شفاف‌سازی و ایجاد زنجیره تولید و زنجیره تامین مالی در صنایع لبنی شد و گفت که در مورد مساله رفع تعهد ارزی نیز با فعالان این صنعت همکاری و همفکری داشته باشد.

ارز ترجیحی به انتهای زنجیره منتقل شود

رئیس اتاق تهران نیز در این جلسه با اشاره به اینکه از مشکلات صنعت لبنیات آگاه است، گفت: دولت حدود 18 میلیارد دلار ارز ترجیحی به حوزه تامین کالاهای اساسی تزریق می‌کند. با این حال یکی از درخواست‌های ما حذف این ارز از زنجیره تولید و انتقال آن به انتهای زنجیره و پرداخت آن به اقشار فرودست است.

محمود نجفی عرب با تاکید بر اینکه یکی از موارد مورد پیگیری اتاق در این دوره، حذف ارز ترجیحی از زنجیره تولید و انتقال آن به انتهای زنجیره است، به مشکلات ناشی از قیمت‌گذاری اشاره کرد و گفت: مجلس در برنامه هفتم، دولت را از قیمتگذاری دستوری منع کرده و البته تبصره‌هایی برای این حکم در نظر گرفته و کالاهای دریافت‌کننده ارز ترجیحی، کالاهای مشمول یارانه و کالاهای انحصای را از این قاعده مستثنی شده اند. به نظر می‌رسد با این مصوبه تغییری چندانی در قیمت‌گذاری دستوری ایجاد نشود.

او با بیان اینکه پرداخت ارزی ترجیحی و یارانه‌های پنهان منجر به بی‌عدالتی شده است، افزود: موضوع پیمان‌سپاری ارزی نیز از دیگر مسایلی است که نیاز به چاره‌اندیشی دارد. مساله این است که پیمان‌سپاری نه‌تنها موجب توسعه صادرات نشده که به مانعی در مقابل صادرات تبدیل شده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که سالانه نزدیک به 13 میلیارد دلار ارز از کشور خارج می‌شود. در مقابل ارزش صادرات غیرنفتی ایران در سال 1401 حدود 50 میلیارد دلار برآورد شد که حدود 12 میلیارد دلار آن مربوط به صادرات بخش‌ خصوصی است. اگر در گذشته پیمان‌سپاری ارزی در دست دولت بود، حالا در برنامه هفتم، ماهیتی قانونی به خود گرفته است. اکنون درخواست ما این است که دست‌کم این ارز حاصل از صادرات بخش خصوصی بدون ورود به سامانه نیما برای واردات مورد استفاده قرار گیرد.

نجفی عرب در ادامه به موضوع تعلیق کارت‌های بازرگانی به دلیل عدم رفع تعهد ارزی اشاره کرد و گفت: اتاق تهران دخالتی در تعلیق کارت‌ها ندارد و به موجب مقرراتی که در این زمینه وجود دارد، چنانچه میزان عدم ایفای تعهدات ارزی به 60 درصد برسد، کارت به صورت اتوماتیک تعلیق می‌شود.

او همچنین از ضرورت پیگیری حذف مالیات بر ارزش افزوده در حوزه لبنیات برای کاهش قیمت تمام شده این محصولات سخن گفت و افزود: یکی از موضوعاتی که با هماهنگی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه باید با جدیت مورد پیگیری قرار گیرد، از سرگیری توزیع شیر مدارس است تا به این واسطه از تبعات کاهش سرانه مصرف لبنیات در کشور کاسته شود.

نجفی عرب در ادامه به امضای تفاهم‌نامه میان اتاق تهران و گمرک ایران با هدف تسهیل‌گری در امر تجارت اشاره کرد و گفت: ایجاد میز خدمت برای ارتباط برخط با گمرک و رفع مشکلات گمرک فعالان اقتصادی، ایجاد یک گمرک استاندارد در تهران و استفاده از هوش مصنوعی در عملیات گمرکی از مهمترین مفاد این تفاهم‌نامه است.