جدیدترین قربانی تغییرات شدید آب و هوایی در جهان ظاهرا درخت باستانی زیتون است. خشکسالی و تابستان بسیار گرم در جنوب اروپا که قلب تولید روغن زیتون برای مصرف جهانی است، باعث شده که اسپانیا به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده روغن زیتون نتواند به تقاضای جهانی پاسخ بدهد. نتیجه‌اش این بوده که تولیدکنندگان دیگر روغن زیتون در سراسر اروپا به خاورمیانه و زیتون‌هایش چشم بدوزند تا کمبود زیتون اسپانیا را جبران کنند.

مازن عصاف کارآفرین و متخصص در حوزه تولید روغن زیتون در این مورد می‌گوید‌: «شکاف در عرضه و تقاضای روغن زیتون آن قدر بزرگ شده که بهترین فرصت برای کشورهای خاورمیانه و حتی کشورهای حوزه خلیج فارس برای پر کردن این خلا به وجود آمده است.» گفته می‌شود که سرزمین شام و مدیترانه مهد باستانی زیتون است و بیش از ۱۶۰۰ گونه زیتون در مناطق مختلف آن یافت می‌شود. آیا تولید روغن زیتون دارد دوباره به سرزمین اصلی‌اش برمی‌گردد؟

در ماه‌های اخیر، ایتالیا و پرتغال که دومین و چهارمین تولیدکننده بزرگ روغن زیتون در جهان هستند با معضلات آب و هوایی مختلف مواجه شده‌اند که باعث کاهش عرضه این محصول شده است. در قیاس با آنها، یونان که سومین تولیدکننده بزرگ روغن زیتون در جهان است وضع بهتری دارد چون اتفاقا آب و هوای نسبتا معتدل‌تری داشته و در طول سال بارش هم به حد کافی در این کشور وجود داشته است. با این حال، خلا بین عرضه و تقاضای روغن زیتون همچنان وجود دارد. این وضع باعث شده که تقاضای جهانی برای روغن زیتون بالا بماند و قیمت محصول افزایش زیادی داشته باشد.

اسپانیا به صورت معمول بیش از پنجاه درصد از روغن زیتون موجود در بازارهای جهان را تولید می‌کرد و سالانه ۱.۲ میلیون تن تولید داشت. اما در دو سال اخیر، چندین موج گرمای شدید که دما را در این کشور به بالای ۴۰ درجه رسانده باعث شده که محصول دچار مشکل شود و تولید روغن زیتون به سالانه ۶۰۰ هزار تن کاهش یابد. نتیجه این بوده که یک بطری روغن زیتون در اسپانیا در سال ۲۰۲۲ میلادی دچار افزایش قیمت ۶۰ درصدی شود. در حال حاضر روغن زیتون فرابکر در اسپانیا لیتری ده یورو است.

این تحولات در تولید روغن زیتون در اسپانیا که ناشی از خشکسالی و گرما بوده روی بازار روغن زیتون ترکیه هم تاثیر گذاشته و این کشور صادرات روغن زیتون را به مدت سه ماه ممنوع کرد. عصاف معتقد است که مشکل امروزی بازار جهانی روغن زیتون فقط کاهش تولید اسپانیا نیست، بلکه آتش‌سوزی‌های گسترده ناشی از گرما در مناطق مختلف مدیترانه هم دارد روی تولید زیتون تاثیر منفی می‌گذارد. در برخی از این مناطق یک باکتری هم پیدا شده که باعث نابودی درختان زیتون می‌شود و همه اینها باعث کاهش تولید روغن زیتون. در ایتالیا و یونان شده است. گفته می‌شود این باکتری در منطقه پوگلیا در جنوب ایتالیا باعث نابودی ۲۱ میلیون درخت زیتون شده و این در حالی است که منطقه پوگلیا تولیدکننده نیمی از روغن زیتون سالانه ایتالیا بوده است.

در این میان کشوری مثل تونس هم که تولیدکنندگان روغن زیتون زیادی دارد، از کاهش محصول زیتون در اروپا ضربه خورده است و تولید روغن زیتون در این کشور دچار کاهش بیست درصدی شده است.

در زمینه مصرف جهانی روغن زیتون، آمار حاکی از آن است که اتحادیه اروپا، آمریکا و ترکیه در مجموع ۶۵ درصد از مصرف جهانی را تشکیل می‌دهند در زمینه مصرف سرانه، یونان با مصرف سالانه ۱۲.۷ لیتر روغن زیتون در صدر جهان است و رتبه‌های بعدی به اسپانیا (۱۱.۶ لیتر) و ایتالیا (۹.۱ لیتر) اختصاص دارد. این در حالی است که مثلا متوسط مصرف سرانه سالانه در مراکش ۴ لیتر، در سوریه ۳.۹ لیتر و در تونس ۲.۵ لیتر است. گونه‌های محبوب زیتون در مراکش و تونس، چتویی و چکلای و سوریانی (مختص به منطقه شام) هستند که سطح آنتی اکسیدان بالایی دارند.

اخیرا لبنان هم تولید روغن زیتون را افزایش داده است. به رغم وجود بحران اقتصادی شدید و طولانی در این کشور و چالش‌هایی مانند کمبود نیروی کار و تورم شدید، لبنان در فاصله سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ میلادی بیش از ۱۷ هزار تن روغن زیتون تولید کرده و حتی کشورهایی مانند عربستان سعودی و اردن هم در تلاش‌اند در زمینه تولید روغن زیتون پیشرفت کنند. با این حال، احتمال افزایش ۱.۵ درصدی دمای جهانی تا سال ۲۰۲۷ میلادی به این معناست که محصول زیتون با چالش بزرگی در آینده مواجه خواهد بود.

منبع:آینده نگر