کودتا مثل سرماخوردگی، مُسری است. روز سی‌ام آگوست 2023 بود که تعداد از افسران در گابن اعلام کردند اداره تلویزیون را در اختیار گرفته‌اند. آن‌ها افسران کشوری در آفریقای میانه با 2 میلیون و 400 هزار نفر جمعیت هستند؛ آخرین کسانی‌که در این منطقه دست به کودتا زده‌اند و تلاش کرده‌اند تا عنان کشور را در اختیار بگیرند. کمتر از یک ماه پیش از آن‌ها، تعداد از ژنرال‌ها در نیجر دست به دست هم دادند و رئیس‌جمهوری را به دست مردم انتخاب شده بود، سرنگون کردند. همین کودتاهای پی‌درپی تا حدود زیادی نشان می‌دهد که چرا این منطقه دائم در مسیر عقب‌گرد قرار دارد. از ابتدای قرن بیست‌ویکم با شکل‌گیری دموکراسی‌های قدرتمند به دست مردم، کمتر شاهد پدیده‌ای به اسم «کودتا» بوده‌ایم. با این حال، این پدیده سیاسی و نظامی همچنان در نقاط مختلف جهان رخ می‌دهد، در برخی نقاط کمی بیشتر. دموکراسی‌های آفریقایی که اغلب با فقدان قهرمان همراه هستند، از ابتدای سال 2020 تجربه‌های زیادی از کودتا داشته‌اند.

هر کودتایی در هر کشوری که رخ می‌دهد، دلیل خودش را دارد. گابن که در گذشته از مستعمره‌های فرانسه بود، از سال 1967 به دست خانواده بونگو حکمرانی می‌شد. ابتدا عمر بونگو و سپری در سال 2009 پسرش علی بونگو به قدرت رسیدند. پسر این خانواده اکنون در حصر خانگی به سر می‌برد. این کشور آفریقایی چهارمین رشد تولید ناخالص داخلی را در میان کشورهای آفریقای میانه دارد. نرخ بیکاری و فقر در آن بیداد می‌کند. سال گذشته مقامات فرانسوی اعلام کردند از میان 54 فرزند بونگو، نه نفرشان درگیر جرایم مالی هستند. بسیاری تصور می‌کردند این کودتا می‌تواند نقطه آغاز مبارزه با چنین جرایمی باشد اما واقعیت این است که خبری از انقلاب مردمی در آفریقا نیست و صرفاً کودتاهای نظامی رخ می‌دهد.

جزء از کل

گابن بخشی از یک رویه قابل بررسی در آفریقا به شمار می‌آید. داده‌ها نشان می‌دهد در فاصله سال‌های 1960 تا 2000 به طور میانگین، 40 اقدام به کودتا در هر دهه صورت گرفته که برخی از آن‌ها موفقیت‌آمیز بوده است. در فاصله سال‌های 2000 تا 2009، فقط 22 کودتا صورت گرفته و در فاصله سال‌های 2010 تا 2019 هم 17 کودتا رخ داده و در فاصله سال‌های 2020 تا 2023 شاهد 14 کودتا بوده‌ایم. البته هر یک از این کودتاها، منحصربه‌فرد بوده‌اند اما می‌توانیم برای همه توضیحات مشترکی پیدا کنیم.

همه‌گیری کرونا منجر به خیزش تورم در همه نقاط جهان شده و این مسئله کشورهای آفریقایی را بیش از هر جایی تحت تاثیر قرار داده است. این مسئله بی‌تردید منجر به بروز نارضایتی‌ها در این منطقه شده است. این شرایط، بستری برای رهبران نظامی فراهم آورده تا دست به تحرکاتی بزنند که نتیجه آن کودتا بوده است. رهبران آفریقایی این روزها ضعف زیادی از خودشان نشان می‌دهند. هرچند میزان دخالت غرب در آن‌ها کاهش یافته، اما شاهد قدرت‌نمایی در داخل این کشورها نیستیم. به همین دلیل است که بسیاری از نظامیان به سادگی دست به کودتا می‌زنند.

یکی دیگر از مسائل مهم دیگر در رابطه با کودتا در گابن، به فرانسه مربوط می‌شود. گابن و رویدادهایش به فرانسه یادآوری می‌کند که این کشور باید رویکردش را نسبت به آفریقا تغییر دهد. فرانسه بسیاری از کشورهای آفریقایی را تحت استعمار خود درآورده و سعی کرده در این سال‌ها، منابع طبیعی آن‌ها را استثمار کند. حالا این کودتاهای پی‌درپی نشان می‌دهد وضعیت آن‌قدر هم برای ادامه استثمار از طرف فرانسه مساعد نیست. از سال 2000 تا کنون حدود 24 کودتا در کشورهای آفریقایی رخ داده که 16 مورد موفق بوده و همه آن‌ها در کشورهای فرانسوی‌زبان صورت گرفته است. از سال 2020 تعداد این کشورها بیشتر هم شده است. در واقع از 8 کشور، 7 مورد از آن‌ها همان کشورهایی بوده‌اند که فرانسوی‌زبان هستند. این مسئله بی‌تردید یک اتفاق نیست و هشداری جدی برای فرانسه به شمار می‌آید. دولت فرانسه رویکردی کاملاً مداخله‌جویانه داشته و این مسئله برای مردم آفریقای امروزی، چندان مطلوب نیست.

قطعاً واقعیت کودتا در کشورهای آفریقایی بسیار پیچیده‌تر از آن است که می‌بینیم؛ اما آن‌چه می‌توان از رویدادهایی که تا کنون رخ داده برداشت کرد، این است که آفریقایی‌ها که در گذشته مستعمره فرانسه بوده‌اند، دیگر رویکرد این کشور را نمی‌پسندند و سعی دارند به شیوه‌های مختلف نسبت به آن واکنش دهند.

منبع: اکونومیست/ آینده‌نگر