در نشست مشترک کمیسیون انرژی و محیط‌زیست و کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران که با حضور مدیرعامل بورس انرژی برگزار شد، مسئله راه‌اندازی بورس گاز و ضرورت ایجاد این بازار در کشور، مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

در ابتدای این جلسه رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران، با اشاره به پژوهش انجام شده به طور مشترک از سوی این کمیسیون و پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف با موضوع ناترازی گاز در ایران و آسیب‌های آن، تصریح کرد که در این طرح مطالعاتی، ایجاد بورس گاز در کشور به عنوان راهکاری برای عبور از مخاطرات ناترازی گاز پیشنهاد و در اختیار دولت قرار گرفت.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، رضا پدیدار با اشاره به اینکه بورس انرژی اولین بورس کالایی در کشور است، یادآور شد که یافتن مکانیزم عرضه و معاملات گاز در بورس انرژی می‌تواند بازار نابسامان این حامل انرژی را از حیث مصرف متوازن کند و واحدهای تولیدی که نیازمند این بخش از انرژی هستند نیز نگران قطعی‌های پی در پی در فصل زمستان نخواهند بود.

چرا بورس گاز؟

رییس پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف نیز در این جلسه، در گزارشی به ضرورت ایجاد بورس گاز برای جبران ناترازی آن در کشور پرداخت. سیدرضا میرنظامی در این باره گفت: بررسی شبکه مسائل و مشکلات بخش گاز، نشان از پیچیدگی و تعدد مسائل کنونی این بخش دارد. مسائلی همچون نبود تنظیم‌گر تخصصی، حجم صادرات اندک، ذخیره‌سازی اندک، وابستگی تبصره 14 به درآمدهای بخش گاز، کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه میادین و ... تنها بخشی از این مسائل‌اند. از این رو، برون‌داد این مشکلات را می‌توان در کمبود گاز در فصول سرد سال دانست. اگرچه، حل نهایی مشکلات مزبور، عمدتاً از جنس اصلاحات بلندمدت است، اما ایجاد بورس گاز می‌تواند راه‌حلی موقتی به منظور کاهش اثرات و تسریع حرکت در حل چالش‌های کنونی باشد.

این کارشناس حوزه سیاست‌گذاری انرژی، سپس کشف قیمت، امکان اجرا در کوتاه‌مدت، کاهش هزینه‌های اقتصادی ناترازی گاز و ایجاد انگیزه در بازیگران برای کاهش مصرف را جزو فواید بورس گاز دانست و گفت: بررسی حالت کلی استقرار بورس گاز، سه حالت کلی در بازیگران سمت عرضه و تقاضا را نشان می‌دهد. اما با توجه به مشکلات پیچیده ورود بخش خانگی به بورس و حجم پایین عرضه در صورت محدود کردن عرضه به اوراق صرفه‌جویی، لذا گزینه حضور صنایع در گام اول و نیروگاه‌ها و اوراق صرفه‌جویی در گام بعد قابلیت اجرا دارد.

میرنظامی ادامه داد: بررسی تجربیات کشورهای مختلف نشان می‌دهد موضوعاتی نظیر انحصار خط لوله، انحصار عرضه گاز طبیعی، عدم توجه به راه‌اندازی بازار آتی، تعیین نرخ بهینه انتقال گاز و ایجاد مکانیزم بالانس گاز از اصلی‌ترین موانع و چالش‌های ایجاد بورس موفق گاز تلقی می‌شود. عدم توجه به هر کدام از این موارد می‌تواند موجبات شکست در راه‌اندازی بورس گاز را فراهم آورد.

او همچنین گفت: بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت نشان می‌دهد که در سال 1400 روزانه بیش از 30 میلیون مترمکعب گاز سوزانده شده است. این میزان در صورت افزایش تولید نفت، با رشد مواجه خواهد بود. اصلاح سازوکارهای موجود می‌تواند موجب ورود بخش‌ خصوصی به منظور جمع‌آوری گازهای فلر و فروش مستقیم (قراردادهای دوجانبه) یا غیرمستقیم به مصرف‌کنندگان مواجه با کمبود گاز شود.

میرنظامی، تأسیس شرکت‌های اسکو، عرضه گاز از طریق واردات یا ذخیره‌سازی و ایجاد شرکت‌های تأیید بهینه سازی انرژی را از دیگر مزایای ایجاد بورس گاز عنوان کرد.

آمادگی بورس انرژی برای پذیرش گاز

همچنین علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی در این جلسه، از بررسی راه‌اندازی معاملات گاز در بورس انرژی خبر داد. وی با بیان اینکه ایران جزو سه قدرت اول گاز در دنیاست، گفت: با این حال، کشور متاسفانه در قیمت‌گذاری گاز در دنیا اثرگذار نیست و این در حالی است که هنوز نتوانسته‌ایم به معاملات گاز در بورس دست پیدا کنیم.

نقوی در ادامه با اشاره به اینکه طبق آمار رسمی، سهم صنایع در مصرف گاز کشور، حدود 20 درصد است و در این بخش نیز واحدهای پتروشیمی بیشترین مصرف را دارند، افزود: از جمله انتقاد صنایع، نحوه قیمت‌گذاری گاز است.

وی با این توضیح که عدم‌النفع پرداخت گاز در حدود 500 هزار میلیارد تومان معادل 16 میلیارد دلار برآورد شده‌است، افزود: طبق مطالعه‌ای که در بورس انرژی در حال آماده‌سازی است، اگر نرخ گاز خوراک نیروگاه‌ها در کشور آزاد شود و اجازه داده شود که نیروگاه‌ها، نرخ برق را رقابتی به صنایع عرضه کنند، قیمت برق صنایع و واحدهای تولیدی به مراتب کمتر از نرخ فعلی خواهد بود.

مدیرعامل بورس انرژی در ادامه، اعلام کرد که اسفندماه سال گذشته و به دنبال آئین‌نامه مصوب هیات وزیران، گاز طبیعی در بورس انرژی پذیرش شد اما به درخواست شرکت ملی گاز عرضه نشد. نقوی در عین حال از راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی گاز تا پایان امسال خبر داد و یادآور شد که در صورت تضمین گواهی صرفه‌جویی از سوی شرکت ملی گاز، عرضه و پذیرش گاز بهینه‌سازی در بورس انرژی قابل انجام است.

به گفته وی، زیرساخت‌ها برای عرضه گاز در بورس انرژی طراحی شده‌است و با راه‌اندازی آن، گاز را می‌توان به روش قراردادهای بلندمدت و میان‌مدت، گواهی صرفه‌جویی، قراردادهای آتی و نیز عرضه فیزیکی توسط شرکت ملی گاز در بازار سرمایه معامله کرد.

وی همچنین یادآور شد که برای اصلاح قراردادهای IPC نیز مذاکراتی از سوی بورس انرژی با شرکت ملی نفت صورت گرفته که دارندگان این قراردادها بتوانند گاز را در بورس انرژی عرضه کنند و در حال حاضر، شرکت ملی نفت در حال بررسی آن است. به گفته نقوی، با راه‌اندازی بورس گاز، بخش خصوصی به مرور می‌تواند در عرضه و تکمیل زنجیره گاز ورود کند.

نقوی پس از این توضیحات، پیشنهاد بورس انرژی برای مراحل راه‌اندازی بورس گاز را مطرح کرد و گفت: در مرحله نخست، باید خوراک صنایع مختلف در بورس انرژی کشف قیمت شود و بر اساس قراردادهای مشتقه، فرمول قیمت این محصول به دست ‌آید؛ در فاز بعدی نیز عرضه سوخت نیروگاهی واحدهای پتروشیمی صورت گیرد و در عین حال، روابط مالی شرکت ملی گاز نیز اصلاح شود.

وی با این حال، بزرگ‌ترین چالش پیش روی راه‌اندازی بورس گاز در کشور را انحصار عرضه گاز که در اختیار شرکت ملی گاز است، عنوان کرد. نقوی در ادامه با بیان اینکه، به دنبال این هستیم که ایران، شاخص قیمت گاز در منطقه شود، آمادگی بورس انرژی برای همکاری با اتاق بازرگانی تهران و کمیسیون انرژی این اتاق برای طراحی و تدوین بورس گاز را اعلام کرد.

راه‌اندازی همزمان بورس گاز و بورس برق

در ادامه این جلسه، سایر حاضران نیز به طرح دیدگاه ها و نظرات خود پرداختند؛ از جمله پیام باقری، رئیس هیات مدیره سندیکای صنعت برق، با اشاره به اینکه مدیریت سبد انرژی کشور، یک مدیریت تمامیت‌گرای  دولتی است، از ضرورت  اصلاح این ساختار سخن گفت و افزود: ریشه مشکلات این بخش ناشی از انحصار در عرضه است و زمانی بورس گاز کارآمد خواهد بود که در طرف  عرضه و تقاضا انحصار وجود نداشته باشد.

باقری در عین حال بر این عقیده بود که به دلیل ارتباط برق و گاز به یکدیگر، بورس برق و گاز باید به طور همزمان شکل بگیرد. او سپس به ضرورت شکل‌گیری بازار صرفه‌جویی و بهینه سازی اشاره کرد و گفت: یکی از موانع جدی شکل‌گیری بازار بهینه‌سازی، دولت است. عدم تمکین به ماده 12 قانون رفع موانع تولید، نشانه عدم اشتیاق دولت به بحث بهینه‌سازی است.

همچنین فرزاد کرمانی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران، نیز به این نکته اشاره کرد که پیش از ایجاد بورس گاز باید بن‌بست‌ها در زمینه قیمت‌گذاری و ناترازی گاز حل شود. او با انتقاد از آنچه به عنوان توزیع منابع بدون توجه به تراز مالی صورت می‌گیرد، گفت: تا زمانی که مقدمات اصلاح نشود، هیچ مدلی اجرایی نخواهد بود.

آرش نجفی از فعالان صنعت انرژی هم با اشاره به اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها در سال 1389 که به نام اصلاح الگوی مصرف اجرایی شد، گفت: از آن زمان به نام این طرح مبالغی به میزان 45 هزار تومان میان مردم توزیع شد بدون آنکه به واقع بهینه‌سازی در مصرف اتفاق بیفتد. در حالی که اگر این 45 هزار تومان‌ها تجمیع می‌شد و در این زمینه سرمایه‌گذاری صورت می‌گرفت، حدود 35 درصد از شدت مصرف انرژی کاسته می‌شد.

ایجاد بورس گاز مشکلی را حل نمی‌کند

علیرضا توکلی کاشی، نایب‌رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران، با بیان اینکه عمده مشکلات اقتصادی کشور ریشه در مفهوم حکمرانی دارد، افزود: در شرایطی که قیمت‌ها حتی در بورس‌ها نیز دستکاری می‌‌شود، ایجاد بورس گازی نمی‌‌تواند مشکلی را حل کند. تا زمانی که چاه‌های نفت و گاز به معنای واقعی ملی نشود و کوپن آن در دست مردم قرار نگیرد؛ به نحوی که مردم بدانند می‌توانند کوپن خود را در بورس عرضه کرده و تامین مالی کنند، قیمت‌گذاری و صرفه‌جویی در مصرف انرژی اتفاق نمی‌افتد.

فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران هم نگرش‌های پوپولیستی سیاست‌گذاران را عامل مشکلات موجود در بخش انرژی دانست و گفت: در اقتصاد آزاد قیمت‌گذاری دستوری معنا ندارد و میزان عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت است. نتیجه بی‌توجهی به این مکانیزم آن است که اکنون نرخ استهلاک سرمایه‌گذاری از رشد سرمایه‌گذاری در کشور پیشی گرفته است.

او همچنین گفت که کمیسیون بازار پول و سرمایه و مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران در حال مذاکره با صندوق توسعه ملی برای تامین مالی پروژه‌های بخش خصوصی است و می‌توان یک پروژه پایلوت نیز در حوزه گاز تعریف کرد.

در ادامه این جلسه، سایر حاضران نیز به بیان نظرات خود پرداختند و سپس عبدالله یونس‌‌آرا، که به نمایندگی از شرکت ملی گاز در این نشست حضور یافته بود، از آمادگی این شرکت برای عرضه فیزیکی گاز در اسفندماه به شکل محدود خبر داد تا از این طریق نواقص و کاستی‌ها شناسایی شود. او همچنین گفت که ایجاد تعدد عرضه‌کنندگان گاز از موضوعات مورد پیگیری شرکت ملی گاز است.

اولویت به صفر رساندن قطعی گاز است

در انتهای این نشست سیدرضا میرنظامی، رییس پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف، گفت: ما اکنون باید به دنبال راهکاری باشیم که قطعی گاز در زمستان به صفر برسد. در بورس گاز این امکان فراهم می‌شود که بخش خصوصی در عرضه مشارکت کند و در این بازار تقاضا هم شکل می‌گیرد. به نحوی که بخش خصوصی حاضر است، پول بیشتری هم بپردازد اما در ازای آن گاز صنایع قطع نشود.