همایش بررسی طرح توسعه سواحل مَکُّران در اسفند ماه سال جاری توسط نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و دانشگاه امام صادق (ره) برگزار می‌شود. به همین منظور دبیرخانه این همایش پیش‌نشست‌هایی را برای جمع‌آوری دیدگاه‌ها و نظرات مختلف و تدوین و ارائه آنها در همایش اصلی برگزار می‌کند که یکی از این پیش‌نشست‌ها که با محوریت ایفای نقش خصوصی برنامه‌ریزی شده بود، در اتاق بازرگانی تهران برگزار شد.

در این نشست که نمایندگانی از ارتش، دانشگاه امام صادق، اتاق بازرگانی تهران، تشکل‌ها و بنگاه‌های بخش خصوصی فعال در این حوزه حضور داشتند، چگونگی نقش‌آفرینی بخش خصوصی و نظراتی در مورد تامین مالی این پروژه عظیم مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در آغاز این نشست دبیرکل اتاق بازرگانی تهران از سه منظر ضرورت توجه به توسعه ظرفیت دریایی و ساحلی کشور در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان را مطرح کرد.

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی تهران، بهمن عشقی ابتدا به یک نقل‌قول تاریخی اشاره کرد که می‌گوید ملت‌ها پیروز می‌شوند وقتی دریاها را باز می‌کنند و مغلوب می‌شوند وقتی در سواحل متوقف شوند. او گفت: از منظر نخست، تغییرات ژئوپلتیک و سرنوشت هژمونیک ملت‌ها را دریاها تعیین می‌کنند. سرنوشت جهان مدرن امروز وابسته به رخدادهای تاریخی است که در دریاها گذشته؛ برای مثال سیطره بریتانیا بر دریاها از 1588 و بعد از غلبه بر اسپانیا در نبرد آرمادا در دریا آغاز می‌شود و به سرعت توسعه می‌یابد. بریتانیا در سال 1805 در جنگ ترافالگار با فرانسه، نیروی دریایی ناپلئون را هم مغلوب می‌کند. انگلیسی‌ها دو قرن مالک مطلق دریاها بودند. در همین دوران کمپانی هند شرقی را راه می‌اندازند و استعمار هند آغاز می‌شود. در واقع ارتباط نظامی‌گری و اقتصاد با محور تجارت دریایی کاملاً مشخص می‌شود.

عشقی ادامه داد: سقوط امپراتوری تزاری هم از دریا شروع شد، جایی که روس‌ها در جنگ پورت آرتور در سال 1905 از ژاپنی‌ها شکست خوردند و اضمحلال امپراتوری تزارها آغاز شد. در سال 1942 نبرد میدوی در اقیانوس آرام رخ می‌دهد که پایانی بر سلطه ژاپنی‌ها بر دریاهاست و آمریکا قدرت دریاها را در اختیار می‌گیرد. نکته این که تکلیف غلبه و سلطه قدرت‌ها بیشتر در در دریا مشخص شده است تا خشکی. همان‌طور که معتقدم اگر در 1828 در ترکمانچای نیروی دریایی قوی در خزر داشتیم شکست نمی‌خوردیم. حالا این لطفی است که خداوند به ما داشته که هم در شمال و هم در جنوب به دریاها راه داریم و شانس حضور در آب‌ها و استفاده از سواحل را داریم.

دبیرکل اتاق تهران در منظر دوم به مساله توسعه در سواحل اشاره کرد و گفت: اگر می‌خواهیم خلیج فارس همواره به این نام اصیل و واقعی خود شناخته شود باید به تناسب توسعه بین سواحل شمالی و جنوبی آن دقت کنیم. نمی‌شود در سواحل جنوبی خلیج فارس و دریای عمان، توسعه همه‌جانبه، پیشرفت اقتصادی و ارتباطات جهانی فراگیر شکل بگیرد اما در سواحل شمالی محرومیت و عدم‌توسعه‌یافتگی غالب باشد و ما هم‌چنان انتظار داشته باشیم که نام خلیج فارس و سواحل مکران و بنادر کشورمان همه‌جا به گوش برسد.

دبیرکل اتاق بازرگانی تهران، منظر سوم را آمایش سرزمینی خواند و آن را حیاتی‌ترین دیدگاه دانست و گفت: فلات ایران خشک است و با توجه به برداشت زیاد آب از منابع زیرزمینی و صرف آن در کشاورزی با بهره‌وری پایین، ظرفیت زیست در این فلات رو به کاهش است. آمار فرونشست دشت‌ها نیز مهر تاییدی بر این مساله است. ما در حال حاضر منابع آبی خوبی در سواحل جنوبی داریم و دسترسی به منابع آب پایدار باید مساله اصلی حاکمیت باشد. توسعه سرزمینی با ایجاد قطب‌های صنعتی در سواحل جنوبی و استفاده از نیروی دریایی قوی، نه‌تنها امکان توسعه را برای ما فراهم می‌کند، بلکه دریای عمان و خلیج فارس را به بستری برای حضور پرقدرت ما در عرصه بین‌الملل فراهم می‌کند.

او افزود: اگر خودمان را در داخل مرزهای خاکی حبس کنیم، عملاً امکان رشد را از خودمان گرفته‌ایم. آزاد شدن ظرفیت‌های نهفته ما برای رشد و توسعه الزامی است. ضعف ما در دریا باعث شد تا در قرن نوزدهم خاک ما عرصه رقابت روس و انگلیس شود. ما امیدواریم که راه‌هایی با بتوانیم به سیاستگذار نشان دهیم که درک کند آینده توسعه وابسته به بهره‌برداری درست از ظرفیت‌های دریایی است و با استفاده از این ظرفیت‌هاست که می‌توان از حلقه انزوای تاریخی خارج شد.

دبیرکل اتاق تهران در ادامه به نیروی دریایی ارتش توصیه کرد که برند منطقه مکران شود. عشقی هم‌چنین به مفروضات پایه در مورد مکران اشاره کرد و گفت: همه به این قائل هستیم که سواحل مکران از نظر استراتژیک برای کشور بسیار اهمیت دارد و در این مورد همه با هم همسو هستیم. با این حال متاسفانه به نظر نمی‌رسد که بتوان حداقل در دو سال آینده برای توسعه این منطقه سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرد. از طرفی دولت هم منابعی برای این کار ندارد. اما شرکت‌های خوب و قوی برای احصای ظرفیت‌های منطقه و برنامه‌ریزی در کشور داریم و برای تامین منابع مالی هم باید از روش‌های جدید بهره گرفته شود.

او افزود: اتاق بازرگانی دسترسی به شبکه‌ای از سرمایه‌گذاران دارد و می‌توانیم طرح‌ها و پروژه‌ها را به این افراد معرفی و تلاش کنیم آنها را به سرمایه‌گذاری ترغیب کنیم. علاوه بر این از بنگاه‌های خصولتی و نهادهای حاکمیتی می‌توان استفاده کرد.

دبیرکل اتاق بازرگانی تهران با اشاره به پیشنهادهای بخش خصوصی برای توسعه سواحل مکران گفت: پیشنهاد ما در اتاق این است که وزارت راه چند پروژه کلیدی و زیرساختی را در این حوزه معرفی کند و کارگروهی از ذینفعان دولتی تشکیل شود تا راه‌های تامین مالی آن را ارزیابی و بسته‌های سرمایه‌گذاری برای آنها تدوین کنند. این بسته‌ها باید امکان‌سنجی شده باشد، تامین مالی و ضمانت‌های لازم برای آن پیش‌بینی‌ شده باشد، میزان مشارکت دولت، بخش خصوصی و نهادهای حاکمیتی در آن مشخص شده باشد و شرکای اجرایی و پیمانکاری آن هم دیده شده باشد.

بهمن عشقی افزود: البته تمام آنچه گفته شد یک پیشنهاد یا یک چارچوب پیشنهادی است که هنوز جای بحث و تبادل‌نظر دارد. می‌توان در نشست‌های بعدی که  برابر برنامه‌ریزی برگزار می‌شود، مباحث دقیق‌تری بیان کرد تا در نهایت به نتایج بهتر و کاربردی‌تر و ملموس‌تری رسید که همه جوانب آن برای اجرا سنجیده شده باشد.

موهبت دریاداری و فرصت تمدن‌سازی

در ادامه این جلسه، فریدون وردی‌‌نژاد، مشاور دبیر کل اتاق تهران در امور چین، جایگاه جغرافیایی و موقعیت سوق‌الجیشی ایران را به عنوان یک موهبت الهی توصیف و عنوان کرد که بنا به تعابیری ایران در سه‌راه سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار گرفته است.

او با بیان اینکه کشور ما به دلیل قرار گرفتن در چنین موقعیتی، در طول تاریخ بسیار مورد تاخت‌وتاز قرار گرفته است، افزود: نکته مثبت این است که سکینه فرهنگی و دانش بومی این ملت به گونه‌ای بوده است که هر آنچه هجوم آورده در این فرهنگ هضم شده است. در عین حال‌ ممکن است به لحاظ جغرافیایی، تکه‌هایی از آن نیز جدا شده باشد و این مساله به دلیل عدم وجود سازه‌های امنیتی موثر در دریا و مسیرها به وقوع پیوسته است. اما ما ایرانیان از نظر فرهنگی و اجتماعی توانسته‌ایم آن موهبت و عنصر ایرانی را در طول جنگ‌های مختلف حفظ کنیم. چنانکه، برای مثال در جنگ ایران و عراق سلحشوری، از خودگذشتگی و دانش فردی نیروهای ایرانی بر تکنولوژی روز غلبه کرد.

وردی‌نژاد افزود: البته این گزاره به این معنا نیست که ما نباید از دانش و تکنولوژی روز استفاده کنیم؛ بلکه معنایش این است که چگونه از این ابزار بهره بگیریم که بهره‌وری بالاتری داشته باشد.

او با تاکید بر اینکه موهبت دریا در شمال و جنوب ظرفیت بالقوه‌ای برای کشور ایجاد کرده و می‌تواند تمدن‌ساز باشد، افزود: امروز ما شاهد آن هستیم که زنجیره ارزش تامین جهانی که به سه محور اروپایی، آمریکایی و چینی قابل تقسیم است، هر یک وابستگی جدی به غرب آسیا و منطقه ما دارد. از این رو می‌توان از طریق امکانات و ظرفیت‌هایی که در حوزه حمل‌ونقل و ترانزیت وجود دارد، همچنین از طریق همکاری با همسایگان و هماهنگی با آنها تحت لوای زنجیره تامین منطقه‌ای در کنار موقعیت جغرافیایی، ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی و مهارتی که نیروی انسانی در این کشور دارد،‌ در جهت ایجاد ارزش افزوده استفاده کرد. البته مشروط بر آنکه زیربسترها و امکانات موجود در ایران را به منطقه متصل کنیم.

وردی‌نژاد با بیان اینکه در حال حاضر این پیوند برقرار نشده است، ادامه داد: واقعیت این است که ایران در دهه آینده با سه چالش از جمله تغییرات اقلیم، پیرشدن جمعیت و مدیریت بین‌نسلی مواجه خواهد بود. در این شرایط اگر بتوان با قدرت‌های منطقه‌ای و قدرت‌هایی که حاضر به همکاری با ایران هستند، سازه‌های اقتصادی و تجاری مشترک منطقه‌ای ایجاد کنیم، امکان توسعه منطقه مکران وجود خواهد داشت. در واقع اگر امکانات نظامی، دفاعی، اقتصادی، فرهنگی و دولتی و خصوصی در کنار یکدیگر قرار گیرد و همکاری با کشورهای منطقه و قدرت‌های جدید برقرار شود،‌ به طور حتم این توسعه میسر خواهد شد.

ضرورت افزایش بهره‌وری در لجستیک

در ادامه این جلسه مدیرکل ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، از منظر حمل‌ونقل و لجستیک به اهمیت توسعه بندر مکران پرداخت و با اشاره به شکل‌گیری یک رقابت جدی در منطقه خاورمیانه و به ویژه قفقاز برای توسعه کریدورهای ترانزیتی گفت: در منطقه ما این رقابت، به مرحله جنگ و درگیری هم رسید. چنانکه به نظر می‌رسد، دلیل عمده تنش میان آذربایجان و ارمنستان به کریدور زنگه‌زور که آذربایجان و ترکیه به شدت تلاش می‌کنند آن را فعال کنند، باز‌می‌گردد.

 جواد هدایتی در ادامه با اشاره به موقعیت خاص ایران در حوزه ترانزیت و مزیتی که کشورهای محصور در خشکی اطراف ایران ایجاد کرده‌اند گفت: اخیرا به دلیل جنگ روسیه و اوکراین و محدودیت‌هایی که در دسترسی روسیه بر مسیرهای بالتیک و اروپا اعمال شده، توجه این کشور به مسیرهای جایگزین از جمله مسیر جنوبی و دسترسی به آب‌های آزاد خلیج فارس افزایش یافته است. این دلایل در کنار مسایل تاریخی که پیش از این مورد اشاره قرار گرفت، اهمیت توسعه دریامحور را گوشزد می‌کند.

 او سپس توسعه مکران را به دلیل دسترسی به اقیانوس حائز اهمیت دانست و بر تاکیدات مقام معظم رهبری در مورد توسعه این بندر اشاره کرد. هدایتی در ادامه با اشاره به ضرورت توجه به اقتضائات توسعه در دنیا و به ویژه منطقه به موقعیت انحصاری ایران در کریدور شمال – جنوب پرداخت و گفت: سال‌های سال ایران در کریدور حوزه شمال و جنوب از اقیانوس هند تا روسیه و شمال اروپا از یک جریان انحصاری برخوردار بود. اما اتفاقی که در یک یا دو سال اخیر در حال شکل‌گیری بوده و به شدت مورد حمایت قرار دارد، ایجاد مسیرهای موازی در کریدور شمال و جنوب مانند آنچه برای توسعه بنادر گوادر در پاکستان و بندر ام‌القصر در عراق شکل گرفته، در حال وقوع است. این‌ها نوعی تهدید برای موقعیت انحصاری ایران قلمداد می‌شود که از یک سو باید آن را هشدار تلقی کرد و از سوی دیگر باید به توسعه دریامحور بیش‌ از پیش توجه نشان داد.

او ادامه داد: در این شرایط، اقدامی که غیر از توسعه سواحل باید صورت گیرد، تلاش برای استفاده از فرصت‌های خدادادی و توجه به اتصالات پس‌کرانه‌ای در این منطقه است. به بیان دیگر در بنادر جنوبی نیاز به ارتباطات پس‌کرانه‌ای وجود داشته و توسعه محورهای لجستیک ضروری به نظر می‌رسد.

 هدایتی پیش‌شرط تبدیل شدن این ‌سرمایه‌گذاری‌ها به ارزش افزوده و ثروت ملی را حاکم شدن نگاه بین‌المللی بر کشور دانست و گفت: شرکت در مناسبات و ترتیبات منطقه‌ای، تعریف و تثبیت شبکه ‌حمل‌ونقل کشور در نهادهای بین المللی و افزایش بهره‌وری در لجستیک از طریق کاهش هزینه و زمان ترانزیت از قلمرو ایران برای توسعه و ثروت‌آفرینی در این بخش ضرورت دارد.

اولویت توسعه شاخص‌های انسانی در مکران

نماینده مردم چابهار، نیک‌شهر، کنارک و قصرقند در مجلس، نیز از ظرفیت‌ و فرصت‌های بی‌بدیل سرمایه‌گذاری در منطقه مکران سخن گفت و تصریح کرد که برای توسعه مکران، توسعه شاخص‌های انسانی در اولویت باید قرار گیرد.

به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، معین‌الدین سعیدی با اشاره به حجم سرمایه‌گذاری چین در بندر گوادر پاکستان که به گفته وی بیش از 54 میلیارد دلار است، میزان سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار را 20 میلیارد دلار اعلام و به ضعف سرمایه‌گذاری داخلی در مبادی اقتصادی کشور اشاره کرد و گفت: گمرک ریمدان که ظرفیت بالقوه‌ای برای تجارت ایران با کشورهای همسایه شرقی دارد، به دلیل نداشتن نیروی کار از ارائه رویه‌های ترانزیتی باز مانده است.

نماینده چابهار در مجلس، افزود: بندر چابهار تا حدودی توسعه پیدا کرده ‌است و در حال حاضر کشتی‌های کانتینربر در این بندر پهلو می‌گیرند اما هیچ توجهی به توسعه حمل‌و‌نقل در این بخش نشده و اقدام مناسبی برای تجهیز زیرساخت کریدورهای بزرگ صورت نگرفته است. بنابراین، عملاً آنچه که اتفاق افتاده تنها ایجاد مزاحمت برای زیست مردم این منطقه بوده به جای آنکه به این بخش از مردم ایران، کمک شده باشد.

وی با بیان اینکه ظرفیت‌های بی‌بدیلی در سواحل مکران وجود دارد که می‌توان از آن به نفع کشور استفاده کرد، ادامه داد: تنها بندر اقیانوسی کشور در سواحل مکران قرار دارد. این منطقه همچنین نقطه کانونی در کریدور شرق به غرب و شمال به جنوب نیز است. این در حالی است که سواحل مکران از ظرفیت بسیار بالای گردشگری برخوردار است و از آن به هندوستان کوچک یاد می‌شود و تمام میوه‌های گرمسیری را که در شبه‌قاره هند به عمل می‌آید، می‌توان در سواحل مکران به بار آورد و ظرفیت بالای کشاورزی را در این منطقه برای کشور ایجاد کرد.

این نماینده مجلس در ادامه با بیان اینکه اینها یک روی سکه است و در روی دیگر آن، شاهد پایین‌ترین شاخص‌های توسعه انسانی در تمام زیرشاخه‌های آن در منطقه مکران هستیم، گفت: توسعه سواحل مکران در گرو توسعه شاخص‌های انسانی است. متاسفانه در زمینه توسعه سواحل مکران کمتر به این مسئله پرداخته شده و باید گفت که حال مردم مکران خوب نیست.

 به گفته سعیدی،62 درصد از صنایع آب‌ شیرین‌کن‌ جهان در منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان احداث شده در حالی که سهم ایران از آن فقط 2 درصد است. وی همچنین به زیبایی‌ جاذبه‌های گردشگری سواحل مکران اشاره کرد و یادآور شد که این بخش می‌تواند برای سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی جذاب باشد.

نماینده مردم چابهار در مجلس در پایان با اشاره به اینکه تا دو ماه آینده، چابهار صاحب گاز خواهد شد، افزود: امیدوارم که مقوله توسعه سواحل مکران از حرف و شعار خارج و به اهداف و برنامه‌هایی که برای این منطقه نگارش شده است، جامه عمل پوشانده شود.

مشارکت برای تدوین مدل اقتصادی مکران

همچنین ناخدا علیرضا حامدی، مشاور فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نیز در این رویداد، کلید توسعه مکران را در ورود بخش ‌خصوصی و سرمایه‌گذاری در این منطقه دانست و آمادگی نیروی دریایی برای ارائه خدمات به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در مکران را اعلام کرد.

وی با بیان اینکه توسعه گردشگری سواحل مکران مغفول مانده است، از آمادگی همکاری و مشارکت نیروی دریایی با اتاق بازرگانی و سایر دستگاه‌های مرتبط برای تدوین مدل اقتصادی ویژه سواحل مکران در بخش‌های مختلف و ارائه آن به بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خبر داد و گفت: علت اینکه بخش خصوصی تاکنون برای سرمایه‌گذاری در سواحل مکران حضور نیافته، ناآگاهی فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران از ظرفیت‌ها و فرصت‌های این منطقه است.

ناخدا حامدی با بیان اینکه مردم ساکن در سواحل مکران بسیار محروم و دردمند هستند، افزود: انتظار داریم که سرمایه‌گذاران دلسوز و متعهد به پیشرفت کشور و وطن در مکران حضور یابند.

مشاور فرمانده نیروی دریایی جمهوری اسلامی با تاکید بر اینکه تا زمانی که بخش خصوصی در مکران حضور پیدا نکند، این منطقه توسعه نخواهد یافت، بر ضرورت توسعه متوازن در این منطقه تاکید کرد و افزود: در گام نخست، باید راه و راه‌آهن و سپس فرودگاه و بندر در این منطقه ایجاد و توسعه یابد و اولویت‌بندی توسعه متوازن را جدی گرفت.

شیرین‌سازی آب برای چابهار

در ادامه این جلسه، محمدحسن اسدی، مدیر عامل شرکت تامین آب صنایع و معادن نیز گزارشی از وضعیت پروژه انتقال آب به منطقه مکران ارائه کرد و گفت: انتقال آب روزی به یک رویا شبیه بود اما اکنون پیمانکاران پروژه انتقال آب دریا 910 کیلومتر خط لوله با ظرفیت 130 میلیون متر مکعب به یزد را ایجاد کرده‌اند.

او با بیان اینکه در حوزه شیرین‌سازی آب از کشورهای منطقه عقب هستیم، افزود: آنها روزانه 26 میلیون متر مکعب آب شیرین می‌کنند و در ایران روزانه 600 هزار متر مکعب آب شیرین می‌شود. اکنون کار با جدیت انجام می‌گیرد و ماهانه گزارش‌های آن به مقام‌های ارشد نظام ارسال می‌شود.

اسدی در ادامه از شیرین‌سازی آب برای چابهار به میزان 50 هزار متر مکعب ظرف یک سال آینده خبر داد و گفت: خط یک انتقال آب در حال اجراست؛ خط دو مربوط به یزد بوده، خط سه به اصفهان اختصاص دارد و خط چهار نیز به شرق کشور انتقال خواهد یافت.

در ادامه این جلسه، سایر حاضران نیز دیدگاه‌ها و نظرات خود را بیان کردند تا این نظرات و پیشنهادها برای پیش‌نشست بعدی و همایش اصلی تدوین شده و مدنظر برگزارکنندگان و سیاستگذاران قرار گیرد.