در میانه اتوبان فتح تهران که قدیمی‌ها جاده قدیم کرج می‌خوانندش، کارخانه‏ای ‏جا گرفته که برای مردم ایران دهه‏هاست خاطره‏ساز شده و بیسکوئیتی تولید می‌کند که «مادر» بیسکوئیت‏های ایران نام گرفته است. کارخانه ویتانا را دکتر رضا تهرانچی به همراه برادرانش در دهه 30 (1332) راه‏اندازی کرد و خیلی زود توانست با محصولاتش برای مردم ایران ماندگار شود. رضا تهرانچی از کارآفرینان خلاق و برتر و از پیشگامان صنعتی ایران بود که در تعطیلات فروردین امسال در 99 سالگی درگذشت. او به دلیل چند دهه فعالیت صنعتی در سال 1399 به عنوان یکی از پیش‏کسوتان کارآفرینی در ایران نشان امین‏الضرب را از اتاق تهران دریافت کرد.
رضا تهرانچی در سال 1302 در کاشان به دنیا آمد اما با مهاجرت خانواده‏اش به مشهد، دوران کودکی و نوجوانی خود را در این شهر سپری کرد. او تحصیلات ابتدایی را در دبستان ابن‏یمین پشت سر گذاشت و تا کلاس نهم را در دبیرستان شاهرضای مشهد طی کرد تا اینکه دوباره خانواده‏اش به تهران کوچ کردند. او دوران دبیرستان دانش‏آموز بهترین مدرسه آن روزهای ایران یعنی دارالفنون بود. تهرانچی دانش‏آموزی بسیار باهوش و مستقل بود و کلاس یازدهم را در دبیرستان می‌گذراند که زندگی مستقل خود را شروع و آغاز به کار ‌کرد. نخست در محله امیریه کلاس آموزش ماشین‏نویسی تاسیس کرد ولی بعد از مدتی برگزاری کلاس‌های خصوصی و راه‏اندازی آموزشگاهی برای تدریس دروس دبیرستان توجهش را جلب کرد. در واقع او متوجه میزان درآمد بالای این کار شد و تصمیم گرفت با استخدام حق‏التدریسیِ دبیران دبیرستان دارالفنون، آموزشگاهی تاسیس کند تا به کارمندان ادارات که متقاضی شرکت در امتحانات متفرقه برای اخذ مدرک سیکل و دیپلم دبیرستان بودند دوره‌های آموزشی به صورت فشرده ارائه دهد. کاری که در آن موفقیت بسیاری کسب کرد. در واقع رضا تهرانچی حدود 8 دهه پیش آموزشگاه خصوصی برای آموزش دروس مدرسه و اخذ مدرک راه‏اندازی کرد که گامی به شدت پیشرو محسوب می‌شود. اقدامی که امروز موسساتی همچون قلم‏چی، گاج و... انجام می‌دهند و سالانه درآمدهای بسیاری دارند.
تهرانچی در سال 1320 بعد از گرفتن دیپلم دبیرستان خود در رشته دندان‏پزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد و پس از 7 سال تحصیل در سال 1327 مدرک دکتری‏اش را دریافت و مطب خود را راه‏اندازی کرد. او از همان دوران جوانی فردی به شدت مردمی و علاقه‏مند به کمک به افراد ضعیف و متوسط جامعه بود و از همین رو مطب دندان‏پزشکی‏اش را در محله امیریه، کمی پایین‏تر از چهارراه مختاری (که پیش‌تر در آن آموزشگاه راه‏اندازی کرده بود) که محله‏ای ‏پرجمعیت بود و بیشتر ساکنانش را خانواده‌های ضعیف و پرجمعیت جامعه تشکیل می‌دادند، راه‏اندازی کرد.
رضا تهرانچی در کنار کار دندان‏پزشکی علاقه زیادی هم به مسائل مربوط به حوزه سلامت و تغذیه داشت و در این زمینه‌ها مطالعات گسترده‏ای ‏داشت و در این بین با نوشته‌های یکی از پزشکان تغذیه آمریکا به نام دکتر هاوزر هم آشنا شد و علاقه بسیاری به او پیدا کرد. دکتر هاوزر کتابی تحت عنوان «روش‌های مختلف تغذیه برای جوانی و طول عمر» داشت و همین نوشته‌ها بود که باعث شد تا دکتر تهرانچی به صنعت تغذیه که اتفاقاً به نوعی می‌توان گفت با دندان‏پزشکی هم مرتبط است روی آورد و طبق فرمول دکتر هاوزر تولید نوعی بیسکوئیت را شروع کرد. او در ابتدا این محصول را تنها برای مصرف شخصی و از روی کنجکاوی با استفاده از جوانه گندم تولید کرد ولی بعد به فکر فروش آن هم افتاد. همین شد که بیسکوئیت تولیدی‏اش را به قنادی‌های مختلفی در خیابان امیریه، میدان بهارستان، چهارراه استانبول و... می‌داد و اتفاقاً هم با استقبال زیاد روبه‏رو شد و عملاً آشپزخانه خانه‏اش به یک کارگاه کوچک بدل شد. دکتر تهرانچی با توجه به اقبال شیرینی‏فروشی‌ها و مغازه‌ها به خرید محصولش به تدریج تولید خود را افزایش داد و سال 1332 یعنی حدود 5 سال بعد از دندان‏پزشکی به این نتیجه رسید که تمرکز اصلی خود را روی تولید انواع بیسکوئیت بگذارد. او با گرفتن وامی به مبلغ 30 هزار تومان زمینی در جاده قدیم کرج خریداری و به تدریج ساخت کارخانه و تولید انواع بیسکوئیت را شروع کرد. البته رضا تهرانچی در تاسیس کارخانه از برادرانش هم کمک زیادی گرفت و باید گفت برادرانش هم به نوعی با او در این کار مشارکت داشتند. کارخانه ویتانا رسماً در سال 1332 راه‏اندازی شد و در زمان خود تقریباً بی‏رقیب بود و آن زمان هنوز علی خسروشاهی کارخانه مینو را راه‏اندازی نکرده بود.
تولیدات کارخانه ویتانا با خرید ماشین‏آلات مدرن از کشورهای انگلستان، فرانسه و آلمان توسعه یافت و این مجموعه به اولین کارخانه تولید کاملاً ماشینی بیسکوئیت در ایران تبدیل شد. کارخانه‏ای ‏که بوی محصولاتش در مسیر جاده قدیم کرج و خیابان خلیج فارس که پر از کارخانه‌های تولید شن و ماسه بود، می‌پیچید و کارگران این کارخانه‌ها را سحر می‌کرد. غلام‏عباس خدابخشی، کارگر سابق کارخانه شن و ماسه خلیج فارس که حالا 84 سال دارد از روزهایی می‌گوید که بخش مهمی از جاده قدیم کرج همچنان بیابان بود و معدود کارخانه‌هایی مانند ویتانا و شیر پاستوریزه ساخته شده بودند و او هر روز برای رفتن به سر کار از کنار کارخانه دکتر تهرانچی عبور می‌کرده و بوی خوش تولیدات این کارخانه او را سحر می‌کرده است. او می‌گوید خیلی روزها در زمان رفتن به سر کار یا بازگشت از محل کار از در کارخانه و فروشگاهی که بعداً کنار مجموعه ساخته شد، مقداری بیسکوئیت خریداری می‌کرده و با خود به محل کار و خانه می‌برده است. او می‌گوید حس کارخانه ویتانا برای او و بسیاری از کارگرانی که در این منطقه کار می‌کردند شبیه مغازه بسیار بسیار بزرگ شیرینی‏فروشی بود که همیشه محصولی تازه و خوش‏عطر و طعم از آن می‌خریدند. در کنار کارخانه ویتانا چند سالی بعد از احداث این مجموعه بیمارستان بسیار بزرگی با عنوان شماره 2 (فیاض‏بخش) ساخته شد که بهروز مجتهدی یکی از پزشکان آن بود؛ او می‌گوید گاهی به خصوص در دهه 50 که هنوز کارخانه‌ها و ساختمان‌های زیادی در آن منطقه ساخته نشده بود، بوی کارخانه چنان سحرآمیز بود که هوش و حواس برای بیماران و کادر درمانی بیمارستان نمی‌گذاشت و خیلی وقت‌ها فضای حیاط بیمارستان با بوی بیسکوئیت‏های تازه ویتانا پوشیده می‌شد.

برگ برنده ویتانا
در کنار مشتریان خاص، هر کارخانه برای اینکه نامش سر زبان‌ها بیفتد باید یک یا چند محصول ویژه تولید کند که همه آن مجموعه را با نام آن تولیدات بشناسند. برای رضا تهرانچی و کارخانه ویتانا این محصول «بیسکوئیت مادر» بود. محصولی که در همان سال‌های ابتدایی راه‏اندازی کارخانه به مرور زمان فرمولش درست شد و خیلی زود راهش را به خانه همه ایرانی‌ها باز کرد و چنان محبوب شد که همچنان به عنوان یکی از خوشمزه‌ترین و نوستالژیک‌ترین بیسکوئیت‏های ایران شناخته می‌شود و بسیاری دکتر رضا تهرانچی را به لقب خالق و پدر تولید این بیسکوئیت می‌شناسد؛ تا جایی که بعد از فوت او بسیاری از رسانه‌ها و افراد در شبکه‌های اجتماعی تیتر زدند «خالق بیسکوئیت مادر» درگذشت. البته بیسکوئیت مادر این محبوبیت را مدیون طعم ویژه خود، شکل متفاوت، نام بسیار ویژه، ارزش‌های غذایی و بسته‏بندی خاص و شعارش بود: «مهر مادر، شیر مادر، بیسکوئیت مادر».
این بیسکوئیت از نظر ارزش‌های غذایی محصولی بسیار باکیفیت شناخته می‌شد تا جایی که تا دهه‌ها خوردن آن از سوی پزشکان کودک و تغذیه به عنوان یک مکمل غذایی برای نوزادان و کودکان توصیه می‌شد. کارخانه ویتانا در کنار بیسکوئیت مادر دو محصول دیگر هم داشت که آن‌ها هم در سبد خرید خانواده‌های ایرانی جای خودشان را خیلی زود پیدا کردند و همچنان به نام این کارخانه شناخته می‌شوند: نان سوخاری ویتانا و بیسکوئیت پتی‏بور که فرمول تولید آن از نوعی بیسکوئیت کره‏ای ‏فرانسوی گرفته شده بود.

چرا تولیدات ویتانا محبوب شد؟
رضا تهرانچی کارآفرینی بسیار پیشرو و خوش‏فکر بود و همین هم باعث شد که تولیدات کارخانه او خیلی زود بتواند در بقالی‌های آن زمان راه به قفسه‌ها پیدا کند. باید این نکته را مورد توجه قرار داد که در دهه 30 در ایران بیسکوئیت به مفهوم امروزی آن اصلاً برای مردم شناخته‏شده نبود و محصولات مشابه آن در بازار اساساً خارجی بودند که تنها در مغازه‌های خاص فروخته می‌شدند. در آن سال‌ها مردم ایران به خوردن نان و شیرینی‌های سنتی عادت داشتند و در این شرایط بود که رضا تهرانچی با همکاری برادرانش توانست با افکاری پیشرو خوردن بیسکوئیت را به سبد مصرفی خانواده‌های ایرانی اضافه کند. برادران تهرانچی در این راه، هم از تبلیغات گسترده رادیویی و روزنامه‏ای ‏(و بعدها در دهه 40 و 50 تلویزیونی) بهره گرفتند و هم وسواس بسیاری در تولید محصول به خرج دادند تا جایی که اصول اساسی تولید در کارخانه ویتانا همواره استفاده از مواد اولیه تازه و سالم بود. در این بین نخستین تبلیغات محصولات ویتانا در دهه 30 از رادیو ژاندارمری که آن زمان فعال بوده، پخش شده است.
بر اساس اسناد و مدارک سازمان ثبت شرکت‌ها، ویتانا اولین تولیدکننده بیسکوئیت و نان صنعتی در ایران است. کارگران قدیمی کارخانه می‌گویند که برادران تهرانچی یک جمله معروف داشتند: «بیسکوئیت مادر باید به‏راحتی با دندان شکسته و با آب دهان نرم شود».
نام ویتانا و تولیداتش خیلی زود در دهه‌های میانه قرن گذشته سر زبان‌ها افتاد و برخی از محصولاتش مانند بیسکوئیت مادر بعد از چند سال دیگر احتیاجی به بازاریابی و تبلیغات نداشت و چنان جا افتاده بود که حتی برخی از کارخانه‌های رقیب برای فروش محصولاتشان برخی از تولیدات ویتانا را مستقیم از کارخانه خریداری می‌کردند و آن‌ها را همراه تولیداتشان به مغازه‏دارها می‌فروختند. همچنین کارخانه ویتانا اولین مجموعه صنعتی در ایران بود که روی بیسکوئیت‏هایش تاریخ مصرف درج کرد. دکتر تهرانچی مسئولان موسسه استاندارد را قانع کرد تا درج تاریخ مصرف روی بسته‌های بیسکوئیت و محصولات خوراکی دیگر جزو ضوابط استاندارد محصولات غذایی شود؛ اگرچه که برخی از کارخانه‌های رقیب ویتانا به این کار رغبتی نشان نمی‌دادند و حتی مخالف این کار بودند.

خانواده کارآفرین
توسعه کارخانه ویتانا در دهه 40 و 50 مدیون همکاری برادران تهرانچی به مثابه یک خانواده کارآفرین بود؛ نکته‏ای ‏که رضا تهرانچی همیشه بر آن تاکید داشت. او معتقد بود کار تیمی و اعتماد بین او و برادرانش باعث شده است که کارخانه ویتانا جایگاه ویژه‏ای ‏در بین مجموعه‌های صنعتی ایران پیدا کند. در کنار مدیریت کلان کارخانه ویتانا که از سوی رضا تهرانچی صورت می‌گرفت، برادرش مرحوم جواد تهرانچی امور بازرگانی مجموعه را برعهده داشت، جلیل تهرانچی امور مالی را انجام می‌داد و جبار تهرانچی هم خطوط تولید را اداره می‌کرد. تیم خانواده کارآفرین تهرانچی دهه 1350 در کنار کارخانه ویتانا مجموعه سالمین را نیز تاسیس کرد که تولیدات آن با شروع برنامه تغذیه رایگان در مدارس به صورت چشمگیری افزایش یافت. بخش مهمی از تولیدات این کارخانه برای توزیع در مدارس کشور از سوی دولت خریداری می‌شد و همین موضوع تولید کیک تی‏تاپ در این مجموعه را به روزانه یک میلیون عدد رساند.

انقلاب و مصادره ویتانا
با پیروزی انقلاب و انتشار فهرست مجموعه‌های صنعتیِ دولتی‏شده، کارخانه ویتانا هم از تیغ انقلابیون در امان نماند و در نهایت مصادره و مدیریت آن به بنیاد 15 خرداد واگذار شد. بنیاد البرز در میانه دهه 80 بعد از گذشت نیم قرن فعالیت، کارخانه ویتانا را به بهانه بازسازی و نوسازی برای چند سال تعطیل کرد و در نهایت این مجموعه را در سال 1387 به بخش خصوصی فروخت. مدیریت جدید این مجموعه در سال‌های گذشته تلاش کرده تا بار دیگر نام خاطره‏انگیز ویتانا و محصولاتش همچون بیسکوئیت مادر را برای مردم ایران زنده نگه دارد. برادران تهرانچی از جمله دکتر رضا تهرانچی بعد از مصادره کارخانه ویتانا ایران را ترک و به آمریکا مهاجرت کردند اما دکتر رضا تهرانچی بعد از چند سال به ایران بازگشت و در جزیره کیش ساکن شد. او علاقه بسیاری به پرورش گل و گیاه و ورزش یوگا داشت و سال‌های پایانی عمر خود را به مطالعه و معاشرت با دوستانش سپری کرد. دکتر تهرانچی در سال 1399 به پاس چند دهه کارآفرینی و همچنین به عنوان یکی از پیشگامان صنعتی ایران، نشان و لوح امین‏الضرب را از اتاق تهران دریافت کرد. او 8 فروردین سال 1401 و در 99 سالگی در جزیره کیش درگذشت. رضا تهرانچی در ویدیویی که در مراسم دریافت نشان امین‏الضرب از او پخش شد، گفت همیشه در زندگی‏اش از شکست‏ها درس گرفته و با پشتکار کسب و کارش را پیش برده است. او به جوانانی که می‌خواهند کسب و کار را شروع کنند هم توصیه کرد برای رسیدن به موفقیت «نوآور» باشند.