داوطلبان حضور در اتاق فکر نقش‌آفرینی ایران در ابتکار کمربند-جاده که توسط مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران راه‌اندازی شده است، امروز به صورت مجازی نخستین نشست خود را برگزار و در مورد ضرورت شکل‌گیری این اتاق فکر و اهداف آن به گفت‌وگو نشستند.

در این نشست مجازی، ابتدا رئیس مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران، با اشاره به وضعیت کنونی ابتکار کمربند-جاده و برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها چین روی این ابرپروژه از ضرورت توجه دقیق و موشکافانه بخش خصوصی و دولتی کشور برای مشارکت موثر و کسب منافع از این پروژه بزرگ گفت.

فریال مستوفی با اشاره به تحولات چین در دهه‌های گذشته و رسیدن به جایگاه بزرگترین صادرکننده و دارنده بالاترین ذخایر ارزی، گفت: چین در سال 2020 بعد از آمریکا که با جذب 156 میلیارد دلار رتبه اول جهانی را  در جذب سرمایه‌گذاری دارد، با جذب 149 میلیارد دلار سرمایه رتبه دوم را کسب کرده است. ‌سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی چین در سایر کشورها در سال 2020 در سطح 133 میلیارد دلار بوده و چین را به بزرگترین ‌سرمایه‌گذار جهانی تبدیل کرده است، در حالی که آمریکا در این سال 93 میلیارد دلار ‌سرمایه‌گذاری خارجی کرده است.

او افزود: باید دقت داشت استراتژی چین در جذب سرمایه‌گذاری و هم چنین ‌سرمایه‌گذاری در سایر کشورها بسیار هوشمندانه و در جهت کمک به شرکت‌های چینی برای رقابت بیشتر در سطح بین‌المللی بوده است. بر اساس این توانمندی‌ها دولت چین ابتکار کمربند جاده (Belt Road Initiative) را در سال 2013 اعلام کرد اما برنامه‌ها و سیاست‌های ملموس‌تر در سال 2015 به اجرا درآمد.. چین هدف خود را زنده کردن روح جاده ابریشم می داند.

مستوفی حجم سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های چینی در اقتصاد کشورهای شرکت‌کننده در کمربند جاده، را بالغ بر ۱۳۰ میلیارد دلار اعلام کرد و گفت:. داده‌های مربوط به ‌سرمایه‌گذاری چین در 140 کشور ابتکار کمربند-جاده نشان ‌می‌دهد که میزان کل ‌سرمایه‌گذاری در طرح کمربند-جاده در شش ماهه اول سال 2021 حدود 19.3 میلیارد دلار آمریکا بوده است. پروژه‌های بزرگی تحت چارچوب این پروژه وجود دارد و ترکیب سرمایه‌گذاری به مرور از انرژی که بسیار برای چین حیاتی است عبور کرده و به حوزه‌های دیگر وارد می شود.

رئیس مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران با اشاره به برنامه برنامه بلندمدت چین برای توسعه راه‌آهن  و خطوط ریلی تا سال 2030 ادامه داد: با انجام این برنامه چین دارای یکی از پیشرفته‌ترین شبکه‌های راه آهن در جهان خواهد بود که طی آن نه تنها کل بخش‌های چین به هم متصل خواهد شد، بلکه سیستم راه‌آهن چین به سایر کشورها متصل می‌شود و گسترش می‌یابد.

فریال مستوفی با اشاره به آمار واردات چین در سال 2021  گفت: این آمار نشان می‌دهد که واردات به چین و صادرات از اروپا رونق داشته است. به ویژه تحت برنامه پنج ساله چهاردهم و مدل گردش دوگانه (Dual circulation) در اقتصاد چین، این استراتژی واردات همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد و مسیرهای بیشتری برای دسترسی شرکت‌های کوچک و متوسط برای صادرات کالا و خدمات به چین فراهم می‌شود که باید از این ظرفیت استفاده کرد و سهمی برای کشور به دست بیاوریم.

اهمیت مساله زیرساخت برای چین

رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران با اشاره به کمبود زیرساخت در اغلب کشورهای مشارکت‌کننده در ابتکار کمربند-جاده، عنوان کرد که چین بر وجود زیرساخت‌های مناسب تاکید زیادی دارد.و 40 سال اصلاحات و توسعه در چین، در واقع توسعه عظیم زیرساخت‌هاست که به اقتصاد چین کمک کرده تا به آنچه امروز هست تبدیل شود.

مستوفی گفت: چین بزرگراه‌ها، راه‌آهن، پل و اخیراً قطار سریع‌السیر راه‌اندازی و همچنین بنادری زیادی احداث کرده‌ و همه اینها گسترش تولیدات چین و ایجاد یک اکوسیستم و زنجیره تامین عظیم را تسهیل می‌کند. چین یک اقتصاد برنامه‌ریزی شده دولتی است. بنابراین اگر یک شرکت دولتی بخواهد سرمایه‌گذاری کند، به تحلیل‌های مختلفی نگاه می‌کند. زیرساخت مهم است زیرا بدون آن کسب‌وکاری وجود ندارد. از منظر کسب‌وکار، چین با کمبود منابع و مواد اولیه مواجه است. بنابراین چینی‌ها به دنبال دریافت منابع و مواد اولیه هستند. چین برای مبادله به این موضوع نگاه می‌کند که آیا زیرساخت مناسبی در آن کشور وجود دارد یا نه، اگر زیرساخت نباشد سرمایه‌گذاری نمی‌کند.

او ادامه داد: تا آنجا که ما اطلاع داریم برای بخش چینی، آنها یک سازمان داخلی برای پیشبرد پروژه‌ها و هماهنگ کردن سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خود راه‌اندازی کرده‌اند، و ابتکار کمربند-جاده به جزو ضروری سیستم برنامه پنج ساله آن تبدیل شده است.که تلاش می‌کند این پروژه را در سیستم تجاری جدید ادغام کند، به طوری که همه منابع و سیاست‌های دیگر در جهت موفقیت پروژه‌های ابتکار کمربند-جاده هماهنگ و یکپارچه شوند.

رئیس مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران با اشاره به تلاش کشورهای مشارکت‌کننده در این ابتکار برای ایجاد فرآیندها و رویه‌های متناسب و ایجاد چارچوب مشخصی برای انتخاب پروژه‌های مناسب افزود: برای مثال مقامات محلی، استانی، دولتی و بنگاه‌های خصوصی پروژه‌های پیشنهادی خود را ارائه می‌دهند؛ بعد از تبادل‌نظر اولیه پروژه‌ها به وزارتی مانند اقتصاد داده می‌شود و این وزارتخانه طرح اولیه را بررسی کرده و نحوه تعامل آن با اهداف و چشم‌انداز ملی، اشتغالزایی، استانداردهای محیط زیستی و همچنین برخی استانداردها منطقه‌ای می‌سنجد. در مرحله بعد، یک کمیسیون بین‌دولتی متولی ابتکار کمربند-جاده (مرکب از چین و کشور مربوطه) پروژه‌ها را مجددا بررسی می‌کند و اجرایی شدن آن را تائید می‌کند. در نهایت، بعد از تائید شدن پروژه توسط این کمیته، طرف چینی پروژه را جهت توسعه و اصلاح در اختیار نهادهای استانی یا مرکزی چین قرار می‌دهد؛ بعد از این مرحله نهایی، پروژه وارد فاز اجرایی می‌شود.

مستوفی با تاکید بر حیاتی بودن وجود چنین سازوکاری در ایران تاکید کرد که ایران باید ابتدا استراتژی خود در قبال طرح کمربند-جاده را مشخص کند و بداند در این پروژه چه کاری می‌خواهد و می‌تواند انجام دهد و برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری آن را تدوین کند و بعد از آن به سراغ فرآیندهای بررسی و انتخاب پروژه‌ها و میزان سرمایه‌گذاری و ... برویم. او افزود: البته برای تدوین این استراتژی و برنامه‌ریزی می‌توان از تجربه دیگر کشورهای مشارکت‌کننده مانند لهستان، رومانی، ایتالیا، و ...بهره‌برداری کرد. این اتاق فکر می‌تواند پایه و اساسی باشد برای شکل‌گیری چین سازمان و نهادی که از طریق آن بتوان بهره‌برداری حداکثری از مزایای طرح کمربنده-جاده برای کشور ایجاد کرد. با توجه به اینکه حدود 260 نفر، از سازمان‌ها و نهادهای مختلف دولتی و حاکمیتی و هم‌چنین بخش خصوصی دعوت ما را برای مشارکت در این اتاق فکر پذیرفته‌اند بسیار امیدوار هستم که بتوانیم با همراهی و همکاری یکدیگر این هدف را محقق سازیم.

او ادامه داد: ما در اتاق بازرگانی تهران از مدت‌ها قبل حتی پیش از مطرح شدن سند همکاری 25 ساله، به دنبال تلاش متمرکز در این زمینه بودیم و امسال نیز یک دوره آموزشی بین‌المللی «ابتکار کمربند-جاده؛ فرصت‌ها و چالش‌ها برای بنگاه‌های ایرانی» را با همکاری موسسات تحقیقات توسعه اقتصادی راه ابریشم و موسسه تحقیقات کمربند-جاده هنگ‌کنگ در آبان و آذر برگزار کردیم و بعد از آن تصمیم گرفتیم برای استفاده از ظرفیت کارشناسی که در سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف متکثر است این اتاق فکر را ایجاد کنیم.

مستوفی در مرود اهداف اصلی اتاق فکر توضیح داد: ایجاد پلتفرم و به عبارتی زیرساختی برای بهره‌برداری از فرصت ابتکار کمربنده-جاده و به طور کلی فرصت‌های سرمایه‌گذاری هدف اصلی ما در این اتاق فکر است. ما ابتکار کمربند جاده را انتخاب کردیم برای اینکه گزینه در دسترسی است و با توجه به رویکرد کلان مسئولان کشور که مایل به همکاری با کشور چین هستند و در قالب سند همکاری 25 ساله متبلور شده، می‌تواند نقطه شروع بسیار مناسبی باشد که در صورت موفقیت‌آمیز بودن قابلیت تعمیم به سایر کشورها را دارد. منظور این است که اگر ما بتوانیم از طریق این اتاق فکر این زیرساخت را ایجاد کنیم، نه تنها در مورد همکاری با کشور چین، بلکه در مورد سایر کشورها نیز قابل پیاده‌سازی خواهد بود تا فرصت‌های بیشتری در دسترس کشور قرار بگیرد. بنابراین هدف ما در این اتاق فکر یک هدف ملی است که همه بخش‌های کشور چه دولتی و خصوصی از آن بهره‌مند می‌شوند.

همگرایی و هم‌افزایی برای حفظ و توسعه منافع اقتصاد ایران

او در در مورد دیگر اهداف این اتاق به فکر به مواردی چون بهره‌گیری از ظرفیت کارشناسی متکثر در سازمان‌ها و نهادهای دولتی و حاکمیتی و هم‌چنین بخش خصوصی برای ارائه راهکارهای یکپارچه و کاربردی در زمینه سرمایه‌گذاری، بررسی راهکارها جهت  بهره‌برداری حداکثری از ابتکار کمربند-جاده از طریق تبادل‌نظر و هم‌افزایی بخش خصوصی و دولتی، آموزش و  به‌روزسانی دانش نیروهای کارشناسی در سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با پروژ‌ه‌های سرمایه‌گذاری ابتکار کمربنده-جاده، تقویت همگرایی بخش خصوصی و نهادهای تصمیم‌گیر حاکمیتی درباره مسائل و پروژه‌های کمربند جاده، تقویت دیپلماسی اقتصادی-تجاری از طریق ایفای نقش موثر بخش خصوصی و دولتی، طراحی استراتژی و سیاست‌های بهینه مرتبط با شاهراه‌های بین‌الملی، توانمندسازی بخش خصوصی ایران در شناخت و بهره‌برداری از فرصت‌های کمربند-جاده، ایجاد پلتفرمی برای توسعه استراتژی و برنامه همکاری با سایر کشورها اشاره کرد.

 او هم‌چنین توضیح داد که برای پیشبرد بهتر امور و رسیدن به اهداف مشخص شده برای اتاق فکر، کارگروه‌های پیشنهادی شامل بانکی و مالی، زیرساخت و حمل و نقل، انرژی، صنعت و دیجیتال در نظر گرفته شده است که باید روی آن کار کارشناسی بیشتر و هم‌افزایی فکری صورت بگیرد.

مستوفی افزود: بر اساس تجربه کشورهای دیگر می‌توان درس گرفت که برای موفقیت‌آمیز بودن مشارکت در این ابتکار، مقامات دولتی باید در مذاکره با شرکا، رویه‌های پوشش ریسک یا داشتن برنامه‌های تجاری واقع‌بینانه و توسعه قراردادهای فرعی خوب با شرکای محلی و بخش خصوصی دست به دست هم دهند. هم‌چنین باید دقت داشت که میزان نسبت بدهکاری‌های دولتی به رشد ناخالص ملی رقم زیادی نشود و زمانی که حجم سرمایه‌گذاری و وام‌های اخذ شده نسبت به اندازه اقتصاد کشور بسیار بالاتر باشد، ممکن است دولت برای بازپرداخت بدهی‌هایش با مشکلات عدیده مواجه شود.

او سپس از اعضای اتاق فکر دعوت کرد که برای حضور در کارگروه‌ها با توجه به توان کارشناسی خود ثبت‌نام کنند تا برابر برنامه تعیین شده جلسات منظم کارگروه‌ها که حداقل ماهی در نظر گرفته شده است برگزار شود.

 در ادامه این نشست نیز چند تن از اعضای اتاق فکر از نهادهای مهم و اثرگذار در پیشبرد اهداف این اتاق فکر برای دقایقی کوتاه با حاضران صحبت کردند و از اهمیت ابتکار کمربند-جاده و نقش‌آفرینی مهم آن در آینده تجارت جهانی گفتند.

تحریم، مانع اصلی مشارکت فعالانه ایران در ابتکار کمربند-جاده

مهدی ترابی، مسئول برنامه‌ریزی دفتر امور بین‌الملل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، در سخنانی هدف از اجرای ابتکار کمربند-جاده توسط کشور چین را تسهیل انتقال کالا به بازارهای هدف در اروپا، ایجاد اشتغال برای نیروی کار عظیم چین در داخل و خارج از کشور و فروش مازاد تولید محصولاتی چون فولاد، سیمان و ماشین‌آلات صنعتی عنوان کرد.

او با اشاره به امضای یک یادداشت تفاهم در بهمن ماه 1394 و در زمان حضور رئیس‌جمهور چین در کشورمان، بر لزوم پیگیری این پروژه برای کسب انتفاع از آن تاکید کرد. ترابی گفت: تاکنون کشورهای پاکستان و قزاقستان بالاترین نفع را از اجرایی شدن این ابتکار کسب کرده‌اند و چین سرمایه‌گذاری بالایی برای ایجاد زیرساخت‌های لازم در حوزه بندری و ریلی در این کشورها انجام داده است. با این حال کشورهایی چون ایالات متحده از مخالفان اصلی این ابتکار هستند چون آن را موجب انحصار چین در تجارت می‌دانند.

او هم‌چنین با اشاره به روند فزاینده تجارت چین و اروپا تاکید داشت که هدف اصلی چین از اجرای این پروژه عظیم تسهیل مبادلات با اروپا و افزایش سهم خود از بازارهای این منطقه است.

مهدی ترابی در پایان تاکید کرد که تحریم، شرایط حضور و مشارکت کشورمان در این پروژه را سخت کرده است و باید مساله تحریم حل شود تا بتوان برای حضور موثر و فعالانه در این ابتکار، سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرد.

فایل ارائه مهدی ترابی، مسئول برنامه‌ریزی دفتر امور بین‌الملل راه‌آهن را اینجا دریافت و مطالعه کنید.

هم‌چنین امین افقی از سازمان منطقه آزاد بندر انزلی نیز با اشاره به تلاش‌های این نهاد برای فعال شدن شاخه ایرانی ابتکار کمربند-جاده اشاره داشت و از میزان بالای حمل‌ونقل کالا از این مسیر گفت. در ادامه نیز حاضران در نشست سوالاتی را از سخنرانان و رئیس مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران مطرح کردند که پاسخ داده شد. هم‌چنین برخی اعضای اتاق فکر در مورد ترکیب کارگروه‌ها و اهداف اتاق فکر نظراتی ارائه کردند که برای بهره‌برداری مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.