گزارش سال 1400

خانواده ایرانی و مشکلاتی در مسیر

به اخبار توجه کنید؛ خبرهایی درباره قتل‌های ناموسی، درباره ازهم‏پاشیدگی خانواده‌ها، درباره طلاق، درباره شکل‌های دیگری از ازدواج؛ چه بر سر نهاد خانواده آمده است؟ اگر زمانی ازدواج در حوزه سنت قابل تعریف و تبیین بود، واقعیت خانواده امروز ایرانی و آمارهای مربوط به آن ویژگی‌های متفاوت را نشان می‌دهد. خانواده در ایران از دهه 80 تجربه متفاوتی پشت سر گذاشته است؛  از سال 1380 به بعد رشد طلاق در ایران افزایش داشته و به نرخ بسیار بالای 2/11 درصد رسیده است. در حال حاضر با چند الگوی خانواده در جامعه روبه‌رو هستیم. این آمار به ویژه زمانی معنادار می‌شود که اعداد دیگر سخن از منفی گشتن نرخ ازدواج در پنج سال گذشته در ایران می‌گویند و جامعه‌ای را در مقابل ما تصویر می‌کنند که اصولاً دوست دارد «مجرد» زندگی کند. بنا به اعلام مرکز آمار ایران، تا نیمه نخست سال 1394، «جمعیت افرادی که در سن ازدواج قرار دارند اما مجرد باقی مانده‌اند حدود 11 میلیون و 240 هزار نفر برآورد می‌شود که 5 میلیون و 570 هزار نفر آن را مردان 20 تا 34 ساله و 5 میلیون و 670 هزار نفر آن را زنان 15 تا 29 ساله شکل می‌دهند». بر اساس آمار «1 میلیون و 300 هزار دختر و پسر 30 تا 49 ساله در کشور وجود دارند که هنوز مجردند». بر اساس همین آمار، کشور، همچنین، با وجود جمعیتی 152 هزار نفره از دختران و پسرانی روبرو است که از سن تجرد قطعی یعنی 49 سالگی عبور کرده‌اند» (آیینی،1394:13).

بنا به سخنان رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، اگر در سه ماهه نخست سال 1393 تعداد 198 هزار و 937 ازدواج در دفاتر رسمی ازدواج کشور به ثبت رسیده است، در همین زمان، با ثبت 36 هزار و 342 طلاق نیز روبرو بوده‏ایم که بیانگر رشدی 4 درصدی نسبت به مدت زمان مشابه در سال قبل است. سال 1400 به مراتب وضعیت بدتر شده است و خیلی‌ها مشکلات خانواده را در حوزه جامعه در حال گذار و عوامل مربوط به توسعه‌نیافتگی ارزیابی می‌کنند. اما در میان آمارهای رسمی از طلاق، به‌نظر می‌رسد در خیلی از موارد سنت در مقابل طلاق قرار گرفته و در مواردی فجایعی با ابعاد بیشتری را دامن زده است.

 پیش ‏بینی 1401

داغ طلاق

بیشــترین طلاق‌های 10 سال اخیر در همان یک سال ابتدایی ازدواج رخ داده است. به‌گفته کارشناسان حوزه خانواده در دوره شیوع ویروس کرونا تاب‌آوری جامعه و خانواده‌ها کمتر شده است. عمده طلاق‌ها بین مردان 30 تا 35 ســال و زنان 25 تا 29 سال جاری شده است. کارشناسان بر بهبود شرایط اقتصادی تاکید دارند و معتقدند باید در سیستم آموزشی کشور، آموزش مهارت‌های زندگی از دوران کودکی در دستور کار قرار بگیرد. در حال حاضر چنین ساختاری برنامه‌ریزی نشده و بحران‌های اقتصادی نیز همچنان پابرجا هســتند بنابراین امکان کاهش چشــمگیر آمار طلاق در سال‏های نزدیک آینده، دور از انتظار خواهد بود و البته آمار ازدواج کودکان نشان از وخیم‌تر شدن شرایط نهاد خانواده در کشور دارد. مطابق با آمار، تعداد ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار ۱۴۰۰ با حدود ۳۲ درصد رشد در مقایسه با آمار مشابه خود در بهار سال گذشته به ۹۷۵۳ ازدواج رسیده است.

 تحلیل

‍‍‍ فردین علیخواه، عضو گروه جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان

معرفی خانواده هسته‌ای به عنوان «خانواده نرمال»، چشم بستن مدافعان آن به تحولات و تغییرات عمیق اجتماعی و اتخاذ «سیاست ندیدن و نشنیدن» تغییرات جامعه است. ما نیازمند آن هستیم تا اشکال مختلف خانواده را به رسمیت بشناسیم. مقدس‌سازی ساختار و شکل خاصی از خانواده یعنی خانواده هسته‌ای، به معنی شرمنده‌سازی، حسرت، اندوه و افسردگی در افرادی است که به دلیل تحولات اجتماعی و اقتصادی گوناگون، شکل غالب و مسلط خانواده را ندارند. در طول تاریخ ساختار و اشکال خانواده، کم و بیش همواره دچار تغییر و تحول شده است. در قرن بیستم صنعتی شدن، تحصیلات و مهارت‌آموزی در بین زنان، و اشتغال و کسب استقلال اقتصادی در آنان نیز بر خانواده اثر گذاشته. تحولات اجتماعی و اقتصادی می‌توانند بر ساختار و شکل خانواده اثرگذار باشند. تقدس بخشیدن به شکل یا ساختار معینی از خانواده، چه توسط جامعه و چه توسط حکومت‌ها، توجیه‌ناپذیر است. این روزها تعریف و معرفی خانواده هسته‌ای به عنوان «خانواده نرمال»، چشم بستن مدافعان آن به تحولات و تغییرات عمیق اجتماعی و اتخاذ «سیاست ندیدن و نشنیدن» تغییرات جامعه است. تحولات تاریخی به ما گوشزد می‌کند که خانواده، تنها یک شکل ندارد. خانواده، امری پویاست و هیچ جامعه‌شناسی به یقین نمی‌تواند ادعا کند که در دهه‌های بعد کدام شکل از خانواده، شکل مسلط جامعه خواهد بود.