چند ماه پیش تماسی با دانشجویی به نام جنی فان که در استان هبی در شمال چین درس می‌خوانَد گرفته شد‏. تماس‌گیرنده از طرف یک شرکت تولید کرم مرطوب‌کننده به او زنگ زده بود و با ارجاع به رسید خریدی که جنی از این شرکت انجام داده بود، خبر خوشی برای او داشت: محصولی که جنی خریده و استفاده کرده ایراددار بوده و حالا شرکت تولید کرم پوست دارد به مشتریان پولشان را برمی‌گرداند و امتیازهایی را هم برای خریدهای بعدی به صورت اختصاصی به آن‏ها ‏‏ارائه می‌دهد‏. از آن‏جا که اطلاعاتی که از رسید خرید به جنی داده شد درست بود، او کنجکاوی بیشتری نکرد‏. تماس‌گیرنده از او خواست برای دریافت پول از شرکت، چند انتقال پول را به صورت آزمایشی به حساب شرکت انجام بدهد تا در مراحل بعدی همه پول به او برگردانده شود‏.

جنی که تنها ۱۹ سال دارد واقعا به موضوع شک نکرد‏. اما بلافاصله بعد از انتقال پول‌ها متوجه شد تماس‌گیرنده او را بلاک کرده و دیگر نمی‌تواند موضوع را از طریق او پیگیری کند‏. جنی به پلیس مراجعه کرد اما به او گفتند کلاهش برداشته شده و دیگر راه برگشتی هم نیست‏.

جنی یکی از ده‌ها هزار نفری در چین است که سالانه قربانی کلاه‏برداری‌های مالی در این کشور می‌شوند‏. در دومین اقتصاد بزرگ دنیا، چنین کلاه‏برداری‌هایی به یکی از حقایق زندگی بدل شده و این در حالی است که افزایش درآمد متوسط در چین هم با ناهنجاری‌هایی از جمله خلاف‌های مالی مختلف همراه شده است‏.

حقه‌بازی مالی در چین سابقه درازی دارد‏. چندین دهه رشد اقتصادی باعث شده نه تنها ثروت شخصی در چین افزایش یابد، بلکه ایده سریع‌ پولدار شدن هم در اذهان مردم به شدت بزرگ شود‏. از آنجا که قوانین کافی برای مقابله با کلاه‏برداری‌های مالی وجود نداشته و دولت هم روی میزان بهره سپرده‌ها سقف گذاشته است، کلاه‏برداران توانسته‌اند به راحتی قربانیان خود را (که قصد دارند پول بیشتر و سریع‌تری دربیاورند) به دام بیندازند‏.

اوج‌گیری استفاده از اینترنت برای تراکنش‌های مالی نیز راه برای کلاه‏برداران هموارتر کرده است‏. این در حالی است که شرکت‌های تکنولوژی در چین با سرعت در حال توسعه ارائه خدمات مالی نیز هستند و مثلا صندوق‌های بازنشستگی را وارد این عرصه کرده‌اند‏. وقوع کلاه‏برداری مالی در این حوزه‌ها ضربه سنگینی به مردم خواهد زد و بنابراین دولت می‌خواهد در این زمینه پیشگیرانه عمل کند‏.

اما حل و فصل این مشکل اصلا ساده نیست‏. دولت چین با شدت در حال تعقیب و زندانی‌کردن کلاه‏برداران مالی است اما تعداد این کلاه‏برداران روز به روز دارد بیشتر می‌شود و در سه سال اخیر، موارد کلاه‏برداری مالی در چین پنج برابر شده است‏. راه حلی که دولت چین برای پیشگیری از این مساله در نظر گرفته، اجرای برنامه‌های آموزشی است تا مردم در زمینه مالی احساس امنیت کنند‏. حتی یک اپ موبایلی توسط مرکز ضدکلاه‏برداری ملی چین طراحی شده که بیش از پانصد میلیون بار دانلود شده و به شکل‌های مختلف به مردم برای مقابله با کلاه‏برداری مالی آموزش می‌دهد‏. 

برخی شهرهای چین حتی پا را از این هم فراتر گذاشته‌اند و مثلا در هتل‌ها به مسافران در این زمینه آموزش می‌دهند‏. اما مهم‌ترین جامعه هدف این آموزش‌ها، دانشجویان چینی هستند که تاکنون قربانی بیشترین موارد کلاه‏برداری مالی بوده‌اند‏. این آموزش‌ها حتی شامل تشخیص افرادی که خود را مامور دولتی جا زده‌اند هم می‌شود‏.

نکته دیگر هم به افراد فعال در عرصه خرده‌فروشی برمی‌گردد که آن‏ها ‏‏هم جزو قربانیان کلاه‏برداری‌های مالی بوده‌اند‏. پژوهشی که توسط بانک خلق چین و در میان ۱۴۰ هزار بزرگسال فعال در این عرصه انجام شد نشان داد که بیش از نیمی از آن‏ها ‏‏قادر نبودند بازگشت سالانه سرمایه خود را محاسبه کنند و در زمینه قراردادها هم اطلاعاتی نداشتند‏.

حرکت سریع اقتصاد چین در سال‌های اخیر به صورت گریزناپذیری مشکل کلاه‏برداری مالی را با خود به همراه آورده است؛ اما آیا چین قادر است در آینده نزدیک تا حدی این مشکل را کنترل کند؟ برخی صاحب‏نظران می‌گویند برنامه‌های آموزشی قادر به حل همه مشکلات نیستند چون در هر حال در سطح محدودی اجرا می‌شوند و برخی از آن‏ها ‏‏هم بیش از اندازه کلی هستند‏.

سون یین استاد سیاست و حقوق در دانشگاه ساوت‌وسترن معتقد است که قوانین تنبیهی بیشتر می‌تواند جلوی کلاه‏برداری‌های بیشتر در آینده را بگیرد‏. با این حال، در شرایطی که اشتراک داده‌ها و جریان اطلاعات وجود دارد، تا چه حد می‌توان به این مسئله امید بست؟ این پرسشی است که هنوز پاسخ واضحی در چین ندارد‏.