یکی از تصورهای نادرست در ایران که ریشه در تاریخ معاصر دارد این است که ایران دارای سومین یا چهارمین منابع نفت دنیاست و میتوان با استفاده از این ثروت طبیعی اقتصاد را رونق داد.
محمدپارسا
یکی از تصورهای نادرست در ایران که ریشه در تاریخ معاصر دارد این است که ایران دارای سومین یا چهارمین منابع نفت دنیاست و میتوان با استفاده از این ثروت طبیعی اقتصاد را رونق داد. دارندگان تصور غلط بالا، اشتباه بزرگتری نیز کرده و باور دارند وضعیت دنیا تا ابد همین خواهد بود که هست و جهان تا ابد به نفت ایران نیاز دارد. نادرست بودن تصورهای غیرکارشناسی در همین دهههای تازهسپریشده به ویژه در همین چهار سال که نفت ایران به بازار جهانی عرضه نشد یا بسیار کمتر از اندازه سالهای پیشین صادر شد به خوبی اثبات شد. در این مدت حتی پیش از بروز و ظهور ویروس کرونا، بازیگران بازار نفت به سرعت جای ایران را پرکرده و مشتریان همیشگی نفت ایران را به سوی خود جلب کردند. از سوی دیگر در بازار تکنولوژی نیز تغییرات گسترده و چشمگیری رخ داده که نباید آنها را فراموش کرد. برخی از این تغییرات تکنولوژیک در زمینه پیدا کردن منبع تازه انرژی به جای انرژی به دست آمده از نفت هستند. مهمترین تغییر تکنولوژی در صنعت اتومبیلسازی رخ داده و خودروسازان بزرگ جهانی با قبول اینکه باید بیشترین کوشش برای صیانت از محیطزیست در دستور کار قرار گیرد به سوی تولید اتومبیلهایی با سوختی غیر از بنزین میروند. با توجه به اینکه کشورهای اروپایی پیشگام ممنوعیت تولید اتومبیلهای بنزین و گازوییلسوز شدهاند و بقیه کشورهای جهان نیز از این راهبرد تبعیت میکنند در یک دوره شاید دهساله مصرف بنزین در دنیا سقوط میکند. این رخداد احتمالی به معنای این است که بازار جهانی نفت خام نیز با سقوط تقاضای جهانی مواجه خواهد شد. با توجه به اینکه سرمایهگذاری کلانی در عراق، امارات و عربستان در خاورمیانه و در آمریکا و برخی کشورهای دیگر از جمله کانادا برای تولید نفت شیل انجام شده است عرضه نفت از سوی این کشورها شتاب میگیرد و بازار را به سوی عرضه بیشتر پیش میبرد. از سوی دیگر نیاز روزافزون روسیه به درآمدهای حاصل از صادرات نفت راه را برای افزایش ناگزیر این کشور به سوی عرضه بیشتر باز میکند. سرمایهگذاریهای پیدا و پنهان چین در آفریقا برای کشف و استخراج نفت نیز به بار نشسته است و عرضه نفت از این قاره نیز روندی فزاینده دارد. همه رخدادهای یادشده درحالی اتفاق افتاده که ایران در چهار سال تازه سپری شده و حتی در دو دهه اخیر با توجه به کاهش خارجی سرمایهگذاری بزرگی برای افزایش تولید نفت نداشته و ظرفیت تولید نفت ایران به رغم پیشبینیها در سند چشمانداز توسعه و برنامههای توسعه چهارم تا ششم برای رسیدن به تولید پنج میلیون بشکه نفت در روز محقق نشده است.اتفاق بد دیگر این است که به دلیل تحریمهای آمریکایی مشتریان اصلی نفت ایران به سوی کشورهای دیگر رفتهاند.
چه باید کرد تصویری که از اقتصاد و تجارت جهانی نفت و تحولات آن به صورت خلاصه در بالا یادآوری شد یک نتیجه محتوم را باید در ذهن مدیران اصلی ادارهکننده کشور پدیدار کند: اگر راهبرد تازه و نوآورانه و بر پایه واقعیتهای اقتصاد سیاسی جهان و تجارت جهانی نفت در جهان درباره نفت ایران نداشته باشیم باید روزهای غمانگیزی را ببینیم که نفت ایران در دل دشتها، دریاها و پهنه ایرانزمین زنده به گور شده و باید تا ابد در گور بماند. چه باید کرد ؟ چه راههایی متصور است؟ گام نخست در مسیر پدیدارسازی راهبرد تازه این است که مدیران ارشد کشور تصورات و داوریهای پیشین درباره اینکه دنیا تا ابد به نفت ایران نیاز دارد را قبول کرده و ذهنیت تازهای درباره واقعیتهای جهان انرژی فسیلی در همه ابعاد پیدا کنند. اگر این ذهنیت تازه ایجاد نشود نمیتوان گامهای بعدی را برداشت. گام دوم این است که یک ابرپژوهش کارشناسانه و با استفاده از همه نهادهای پژوهشی معتبر بینالمللی و جهانی درباره آینده انرژی و تحولات آن بر ایران انجام شود و این ابرپژوهش از هراس و احتیاط اجتناب کرده و همه واقعیتها را استخراج کنند و به مدیران اصلی کشور بدهند. در این صورت میتوان راهبردهای کارساز با کارشناسی نیرومند برای فروش نفت ایران در یک دوره مثلا ۱۵ سال آینده تدوین کرد. در حال حاضر عربستان با فروش سهام آرامکو در بازارهای جهانی راهی تازه را انتخاب کرده و کشورهای دیگر هم این مسیر را دنبال میکنند. فروش بخشی از لولههای نفت راه دیگری است که اتخاذ شده و پیشفروش نفت از سوی عراق راهی دیگر. ایران هم باید راهی بیابد تا در دوره باقیمانده از عمر مفید نفت خام باقی مانده ذخایر اثباتشده خود در میدانهای موجود را برای فروش آماده سازد. درباره جزئیات این طرحها باید نشستهای کارشناسی برگزار شود و دولت و نهادهای پژوهشی ایرانی و جهانی دیدگاه خود را بیان کنند. در آینده جزئیات راهبردهای احتمالی را یادآور خواهم شد.فراموش نکنیم که همواره به این نکته تاکید داریم که نباید اقتصاد ایران متکی بر صادرات نفت و در نتیجه بیماری هلندی برآمده از آن که سالها گریبانگیر اقتصاد کشورمان بوده باشد بلکه باید از درآمد حاصل از صادرات نفت جهت پشتیبانی از تولید کشورمان استفاده کنیم.
نظر خود را بنویسید