اعضای کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران در بیست و هفتمین نشست خود، عوامل اثرگذار بر رقابت‌پذيري صنعت فولاد را مورد بحث و بررسی قرار دادند. فعالان اقتصادی عضو این کمیسیون البته پیش از بررسی وضعیت صنعت فولاد، گریزی هم به سایر مسایل اقتصادی از جمله آثار تحریم‌ها زدند.

در ابتدای این نشست، حسین حقگو، کارشناس این کمیسیون با اشاره به این خبر که وزارت خزانه‌داری آمریکا 700 فرد و شرکت‌ را مشمول تحریم‌های ثانویه خود قرار داده است، گفت: در این فهرست علاوه بر حدود ۴۰۰ فرد و شرکتی که با امضای توافق‌نامه برجام از فهرست تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران خارج شده‌ بودند، بیش از ۳۰۰ عضو جدید نیز حضور دارند. فهرست جدید تحریم‌های آمریکا بسیاری از بانک‌های ایرانی و ۷ بانک خارجی، برخی از شرکت‌های کشتیرانی، شرکت‌های هواپیمایی و پتروشیمی‌ها را دربر گرفته است.

 او همچنین گفت: برایان هوک‌، نماینده آمریکا در امور ایران، شرکت‌های بیمه بین‌المللی را از ارائه خدمات به کشتی‌های ایرانی منع کرده و گفته است که در صورت تخلف، مورد تحريم قرار مي‌گيرند. از آن سو، سفارت ایران در انگلیس نیز در نامه‌ای به دبیرکل سازمان بین‌المللی دریانوردی در لندن، خواستار بررسی ویژه این موضوع در شورای سازمان دریانوردی شده است.

او گفت: بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، نرخ تورم تولیدکننده کل بخش صنعت در تابستان معادل ٣٢.٩ درصد بوده که نسبت به تورم چهار فصل منتهی به فصل زمستان سال ١٣٩٦، معادل ٢٢.٧ درصد افزایش داشته است.

اثر روانی تحریم‌ها تخلیه شده است

پس از آن، مهدی پورقاضی، رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران، نظر حاضران را درباره «دلایل عدم تاثیر پذیری بازار‌ها از مرحله دوم تحریم‌ها » جویا شد که سیدحسین سلیمی پاسخ داد: به نظر ‌می‌رسد، اثر روانی تحریم‌ها در سه ماه گذشته، تخلیه شده باشد. ضمن آنکه آثار عینی این تحریم‌ها پس از اجرایی شدن آن، یعنی از حدود سه ماه آینده ظاهر خواهد شد.

 این عضو کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران در ادامه با اشاره به اینکه بیم از جهش قیمت نفت، منجر به عقب‌نشینی ترامپ در قبال تحریم‌های ایران شده است، ادامه داد: پس از اعمال تحریم‌ها احتمالا 50 درصد درآمد حاصل از صادرات نفت ایران در حساب کشورهای خریدار نفت از جمله چین و هندوستان باقی ‌می‌ماند و از محل نیم دیگری از این درآمدها، کالاهای اساسی تامین خواهد شد. در این شرایط مهمترین راه‌حل، آزادسازی مسیر‌های نقل و انتقال پول است.

مواضع ضد و نقیض در مورد آثار تحریم‌ها

 فرهاد فزونی، دیگر عضو این کمیسیون با انتقاد از مواضع ضد و نقیض مسئولان در قبال آثار تحریم‌ها گفت: رییس‌جمهوری اعلام ‌می‌کند که تحریم‌ها اثری ندارد و معاون اول ایشان نیز ‌می‌گوید نمی‌توانیم در مورد آثار تحریم‌ها به مردم دروغ بگوییم. به نظر ‌می‌رسد، دولت هیچ برنامه‌ای برای رویارویی با این شرایط ندارد.

 او ایران را به عنوان یک تیم ته جدولی توصیف کرد که با تیم صدر جدول ‌می‌جنگد و مدام در حال دفاع است. فزونی در بخش دیگری از سخنانش گفت: بخش خصوصی به زودی در‌می‌یابد که این تحریم‌ها را از طریق چه کشور‌هایی ‌می‌تواند دور بزند. بنابراین انتظار این است که در چند ماه آینده به سمت آرامش حرکت کنیم.

تفاوت دیدگاه دولت و بخش خصوصی در مورد تحریم‌ها

مهدی پورقاضی نیز با بیان اینکه تفاوت قابل توجهی میان دیدگاه دولت و بخش خصوصی وجود دارد، گفت: دولت به دنبال آن است که تحریم‌ها را دور بزند اما فعالان بخش خصوصی خواهان آن هستند که تحریم‌ها لغو شود؛ چرا که در این شرایط نمی‌توانند به کسب و کار خود ادامه دهند. سرمایه فرّار است و ممکن است در این شرایط به جای دیگری کوچ کند.

 رییس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران با بیان اینکه ایران به وعده اروپایی‌ها دل بست و وعده‌های آنان هنوز اجرایی نشده است، ادامه داد: البته جز امید بستن چاره دیگری نداریم. ظاهرا مقامات هنوز نتوانسته‌اند با کشور‌هایی نظیر چین و روسیه نیز به توافق برسند.

حرکت به سوی رکود

بهادر احرامیان، دیگر عضو این کمیسیون هم گفت: به نظر ‌می‌رسد دولت به دنبال اجرایی کردن تجربه ونزوئلاست؛ یعنی در شرایط تحریم‌ ترجیح ‌می‌دهد به جای افزایش نقدینگی به سمت رکود پیش برود و اقتصاد را آرام کند.

چه عواملی بر رقابت‌پذیری صنعت فولاد اثرگذار بوده است؟

در ادامه این نشست، بررسی عوامل اثرگذار بر رقابت‌پذیری صنعت فولاد کشور با ارائه گزارشی از سوی افسانه شفیعی، عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در دستور کار قرار گرفت.

او در ابتدا با اشاره به برخی شاخص‌های صنعت فولاد در ایران توضیح داد: ظرفیت تولید صنعت فولاد در کشور معادل 31.62 میلیون تن در سال 1396 بوده که متوسط سهم آن از تولید ناخالص داخلی طی دوره 96-1376، حدود 1.3 درصد برآورد شده است. این صنعت، رتبه 13 جهانی به لحاظ ظرفیت تولید در سال 2017 را کسب کرده و متوسط سهم 9.2 درصدی از مجموع فروش صنعتی در کشور طی سال‌های اخیر را به خود اختصاص داده است.

سهم 7.5 درصدی از مجموع شاغلان صنعتی در سال 1394، متوسط سهم 11 درصدی از درآمد صادرات صنعتی طی سال‌های اخیر و سهم 7.7 درصدی از مجموع بنگاه‌های بزرگتر از 500 نفر کارکن در بخش صنعت از جمله دیگر ویژگی‌های صنعت فولاد بود که شفیعی به آن اشاره کرد.

او سپس با اشاره به برخی از مزیت‌های مقابل صنعت فولاد در ایران از قبیل دسترسی به انرژی و معادن، چالش‌های پیش روی صنعت فولاد را ساختار دوگانه تولید و بازار و چشم‌انداز پرنوسان تقاضا، عدم توازن حاکم بر زنجیره تولید، کاهش روزافزون مزیت نسبی دسترسی به مواد اولیه معدنی و انرژی و کاهش روز افزون مزیت نسبی دسترسی به مواد اولیه معدنی و انرژی برشمرد.

شفیعی سپس گفت: در جهان کمتر از 4 درصد از فولاد خام تولیدی صادر ‌می‌شود. ضمن اینکه همین میزان سهمی کمتر از 15 درصد از کل سبد صادرات فولادی را به خود اختصاص ‌می‌دهد. اما در ایران بیش از 30 درصد از فولاد خام تولیدی صادر شده است که سهمی حدود 80 درصد از مجموع فولاد صادراتی را به خود اختصاص داده است.

این کارشناس اقتصادی، در ادامه به فشارهای تنظیم بازاری که دولت بر تولیدکنندگان و صادرکنندگان در شرایط بحران اقتصادی وارد ‌می‌کند، اشاره کرد و گفت: تاثیرپذیری بازارهای فروش صادراتی از تحریم‌های اقتصادی و سرانه پایین مصرف فولاد در کشور و تاثیرپذیری بالای تقاضا از نوسانات بازار مسکن و ساختمان از دیگر مشکلات این بخش است.

سهم 18 تا 25 درصدی هزینه‌های حمل و نقل

افسانه شفیعی به این نکته اشاره کرد که عاملی نظیر پراکندگی واحدهای فولادسازی دوری و نزدیکی به محل تامین مواد اولیه نیز یکی از چالش‌های صنعت تلقی ‌می‌شود؛ از این جهت که به کاهش مزیت‌های نسبی تولید منجر شده است؛ به طوری که طبق برآوردها، سهم هزينه‏هاي حمل‏ونقل از قيمت تمام شده كالاهاي صادراتي در این بخش به 18 تا 25 درصد افزایش یافته است.

عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی گفت: عواملی نظیر کاهش سهم واحدهای تولیدی بزرگ‌مقیاس، ضعف عملکرد نیروی انسانی، نقایص ساختار مدیریتی و مالکیتی به ویژه در هلدینگ‌های شبه‌عمومی و غیرتخصصی و به تبع آن غلبه رویکرد مقطعی‌نگر و کاهش تمایل به نوسازی و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و نقایص زنجیره ارزش تولیدات فولادی منجر به کاهش توان خلق ارزش افزوده در این صنعت شده است.

شفیعی با بیان اینکه تنها 14میلیون تن از ظرفیت فعال کشور دارای مقیاس 2میلیون تن و بالاتر هستند، افزود: مقیاس سایر واحدهای فعال تا ظرفیت فعلی (31.62 میلیون تن) کمتر از 2 میلیون تن است. حال آنکه، ساختار آتی فولاد خام به لحاظ ترکیب ظرفیت، حاکی بدتر شدن وضعیت به لحاظ بهره‌مندی از صرفه‌های مقیاس است. به لحاظ مقیاس تولید نیز ‌ظرفیت‌های فعلی و آتی فولاد خام در مقایسه با استانداردهای جهانی در بسیاری از نمونه‌های موفق جهانی اختلاف قابل توجهی دارند.

او در ادامه، پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت صنعت فولاد ارائه کرد و گفت: تحریک تقاضای داخلی و خارجی از طریق شکل‌دهی بازارهای جدید با بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری خارجی صادرات‌گرا و حمایت از آن در چارچوب مشوق‌های موضوع بندهای «خ» ماده 31 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقاي نظام مالی کشور و تسهیل حضور شرکت‌های تولیدکننده فلزات اساسی در بازارهای صادراتی، توازن‌بخشی به زنجیره تامین فیزیکی فلزات اساسی و ارائه مشوق جهت تنوع بخشی به ترکیب سبد تولیدات فلزات اساسی به محصولات با ارزش افزوده بالا، بهبود زمینه‌های بهره‌مندی از مزیت‌های نسبی با تجهیز واحدهای تولیدی به زیرساخت‌های پشتیبان و ارتقای توان خلق ارزش افزوده از جمله این پیشنهادات است.

توسه خط‌آهن برای کاهش هزینه حمل

پس از ارائه این گزارش، سایر اعضای کمیسیون نیز به بیان نظرات خود پرداختند. سیدحسین سلیمی بر این عقیده بود که عدم توسعه کافی خطوط ریلی، منجر به افزایش هزینه‌های حمل کالاها از جمله فولاد شده است. او پیشنهاد کرد که فولادسازان روی توسعه خطوط ریلی سرمایه‌گذاری کنند تا قیمت تمام شده محصولاتشان کاهش پیدا کند.

افزایش کمیت تولید

 در ادامه بهادر احرامیان از فعالان صنعت فولاد، با اشاره به اینکه ایران در دهه 1380 دومین یا سومین واردکننده فولاد به شمار ‌می‌آمد، گفت: پس از آن تولید فولاد در کشور افزایش یافت و تولید 55 میلیون تنی فولاد هدفگذاری شد و ایران پیشرفت بزرگی را در افزایش کمیت تولید فولاد تجربه کرد.

 او گفت: تصور اینکه صنعت فولاد ایران به هر ترتیب موفق خواهد شد، تصور صحیحی نیست و این صنعت باید به نحوی ساختار خود را اصلاح کند که رقابت‌پذیر شود. اکنون اگر مزیت تولید فولاد در ایران کاهش یافته به دلیل سهم هزینه‌های مالی در هزینه تمام شده است. سهم هزینه‌های مالی چنان افزایش یافته است که مزیت انرژی ارزان را بی‌اثرکرده است.

فرهاد فزونی نیز با اشاره به بخشی از گزارش در مورد بالابودن هزینه‌های حمل گفت: هزینه حمل برای صنعت فولاد بالا نیست بلکه ارزش افزوده محصولات این بخش کاهش یافته است.

نقمت فولاد

سیدعلی‌محمد ابویی از دیگر فعالان صنعت فولاد، از وجود فساد در بورس کالا انتقاد کرد و آن را منشا مهندسی قیمتی و دستکاری در بازار خواند. او با بیان اینکه در سال جاری 60 درصد کمتر از سال گذشته، توانسته مواد اولیه تامین کند، افزود: شرکت‌هایی که سال گذشته تولید نداشته‌اند امسال به مواد اولیه دسترسی پیدا کردند. نبود انسجام در بخش خصوصی نیز جای گلایه دارد. در کشور ما متاسفانه نعمت فولاد تبدیل به نقمت شده است.

تسلیم نشویم

محمدرضا رضوی، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز با اشاره به سیاست‌های صنعتی ژاپن در دهه‌های1960 و 1970 میلادی که بعدها به سیاست صنعتی جهان تبدیل شده است گفت: ژاپنی‌ها در مقطعی اعلام کردند که فولادی که تولید ‌می‌کنند، رقابتی نیست و واردات جای تولید را ‌می‌گیرد. آنها دلایل افول رقابت‌پذیری صنعت فولاد خود را مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که ضعف لجستیکی منجر به عدم رقابت‌پذیری شده است. آنها لجستیک خود را از طریق تجدید ساختار، رقابتی کردند تا تولید فولاد رقابتی شود.

 او افزود: در ایران به محض آنکه با مشکلی مواجه ‌می‌شویم، نظریه تقسیم کار جهانی را ‌می‌پذیریم و به تعبیری تسلیم تقسیم کار جهانی ‌می‌شویم. در حالی که باید موانع عدم رقابت‌پذیری را شناسایی کرده و آن را رفع کنیم.

 رضوی با بیان اینکه صنعت ایران طی 15 سال اخیر، به سمت واسطه‌ای شدن پیش رفته است، ادامه داد: اکنون کمتر از 10 درصد صادرات کشور به صادرات تولیدات صنعتی اختصاص ‌می‌یابد. این یک چالش بلندمدت کلیدی است و ضرورت دارد کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران برای بررسی این مساله یک کارگروه تشکیل دهد و راه‌حل بلندمدتی ارائه کند.

مصرف‌کنندگان داخلی، فولاد را گران ‌می‌خرند

در ادامه این نشست مهدی پورقاضی با اشاره به اینکه گزارش ارائه شده به چهار چالش صنعت فولاد اشاره کرده است، گفت: در این گزارش به فساد عمیق در این صنعت اشاره‌ای نشده است. صنایع بالادستی، محصولات خود را به داخلی‌ها گران ‌می‌فروشند و در خارج ارزان عرضه ‌می‌کنند. در چنین ساختاری، مصرف‌کنندگان داخلی فولاد، این محصول را گران‌تر خریداری ‌می‌کنند.

 محسن اتابکی، مدیرکل دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز از طراحی 50 پروژه برای تکمیل زنجیره ارزش صنایع مختلف از جمله فولاد، مس و آلومینیم خبر داد و گفت که این طرح این پروژه‌ها برای نظرخواهی قابل ارائه به کمیسیون است. او همچنین گفت که گزارش آمایش سرزمین نیز تهیه شده و به تایید کمیته زیرمجموعه دولت رسیده است و به زودی نهایی ‌می‌شود.

مریم خزاعی، معاون اقتصادی اتاق تهران به این نکته اشاره کرد که گزارش ارائه شده مشخص نکرد، صنعت فولاد در ایران رقابتی است یا نیست. او افزود: شایسته بود که نمونه‌های مشابه خارجی با صنعت فولاد ایران از نظر رقابت‌پذیری مورد مقایسه قرار ‌می‌گرفت و وضعیت سودآوری، هزینه تامین مالی و هزینه‌های تامین انرژی نیز در این مقایسه مورد توجه واقع ‌می‌شد.

بحران کمبود سنگ آهن در راه است

 وحید یعقوبی از انجمن تولیدکنندگان فولاد با بیان اینکه فرصت طلایی صادرات از دست رفته است، گفت: اطلاعات غلط دولت، منجر به صدور دستورالعملی شد که پس از آن 44 بخشنامه اصلاحی نیز صادر شد.

 او در ادامه با اشاره به بازار انواع تولیدات فولادی گفت: اوج مصرف مقاطع طویل در سال 1390 همزمان با اجرای مسکن مهر رقم خورد و میزان مصرف در این مقطع به 9.5 میلیون تن رسید. اکنون ظرفیت تولید مقاطع طویل 24 میلیون تن است و 30 درصد مازاد تولید وجود دارد.

یعقوبی هدفگذاری افزایش ظرفیت اسمی تولید فولاد به 55 میلیون تن را قابل دستیابی توصیف کرد و گفت: از سال 1392 تا 1397 حدود‌ 114 گرید فولاد آلیاژی به زنجیره تولید افزوده شده است.

این فعال صنعت فولاد توجه به تامین مواد اولیه تولید فولاد، یعنی سنگ‌آهن را ضروری خواند و گفت: با توجه به میزان ناکافی اکتشاف و استخراج سنگ آهن انتظار ‌می‌رود که در سال‌های آینده با بحران کمبود مواد اولیه مواجه شویم.

 منصور معظمی، مدیرعامل ایدرو و عضو کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران با اشاره به اینکه صنعت فولاد نیازمند یک نظام رگولاتوری است، پیشنهاد کرد که کمیسیون در شرایطی که بخشنامه بودجه سال 1398 ابلاغ شده، پیشنهادی را برای ایجاد نظام رگولاتوری به مجلس ببرد.

در ادامه این نشست، افسانه شفیعی در پاسخ به نظرات حاضران توضیحاتی را در مورد گزارش ارائه کرد و در نهایت با نظر رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران و اعضا مقرر شد، کارگروهی تخصصی در کمیسیون تشکیل شود و در آن ضمن واکاوی موانع رقابت‌پذیری در صنعت فولاد، مقدمات ایجاد یک نظام رگولاتوری و مبنا قرار گرفتن قیمت‌های جهانی در عرضه و تقاضای فولاد مورد بررسی قرار گیرد.